Reigers in Nederland doen het uitstekend

Onlangs is het rapport Broedvogels in Nederland 2023 van Sovon Vogelonderzoek Nederland verschenen, over de populatietrends van de Nederlandse broedvogels. Het rapport is gebaseerd op diverse ‘meetnetten’, zoals het Broedvogel Monitoring Project, het Meetnet Agrarische Soorten en het Meetnet Urbane Soorten. Zulke meetnetten worden gevoed door duizenden vrijwillige en tientallen professionele vogeltellers,  die hiervoor tienduizenden uren het veld in trekken om broedvogels te tellen. Broedvogels in Nederland 2023 verschijnt al een jaar na het broedseizoen van 2023, een geweldige prestatie. Het betekent dat actuele informatie over het wel en wee van onze vogelwereld, zo broodnodig voor bescherming en beheer, snel beschikbaar is.

Een heugelijke ontwikkeling die het rapport schetst is de toename van veel soorten moerasvogels. Moerasvogels horen immers bij Nederland: een van oudsher waterrijk land, een deltaland met in het lage deel uitgestrekte veenmoerassen, kleimoerassen langs grote rivieren en in de hogere delen drijfnatte heiden, hoogvenen en beekdalen die regelmatig overstroomden. Veel water en moeras is in de loop van eeuwen verdwenen, door ontginning, inpoldering, verdroging, verlanding, verstedelijking en nog zo wat ontwikkelingen.

Vanaf de jaren zeventig en tachtig hebben we echter méér moeras gekregen. De Oostvaardersplassen is een goed voorbeeld, bij toeval ontstaan, omdat men juist dat deel van Flevoland niet drooggelegd kreeg. Bescherming tegen wateroverlast en de behoefte aan waterbuffers zorgden voor grote, nieuwe moerasrijke gebieden in Groningen en in Drenthe. De Gelderse Poort werd ontwikkeld als natuurgebied, net als de Marker Wadden. Ook in andere provincies zijn, op kleinere schaal, moerassen ontwikkeld, zoals in Utrecht, Zuid- en Noord-Holland.

Tegelijkertijd zagen veel water- en natuurbeheerders in dat natuurlijk waterpeilbeheer – laag in de zomer en juist hoog in de winter – onontbeerlijk is voor ontwikkeling van rietland en andere moerasvegetaties. En hielden zij in toenemende mate rekening met de eisen die zeldzame reigersoorten als roerdomp en purperreiger stellen aan hun leefgebied. Door bijvoorbeeld inlaat van water te bevorderen (goed voor vissen) en het riet minder vaak te maaien

Zo’n twintig jaar geleden kreeg die andere manier van denken over waterbeheer, moerasontwikkeling en moerasvogels een enorme impuls door het Beschermingsplan Moerasvogels van het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Vogelbescherming voerde het plan destijds uit. Het leverde óók veel kennis op over de eisen die moerasvogels stellen aan hun leefgebied.

Reigers hebben volop geprofiteerd van de hiervoor beschreven ontwikkelingen, die resulteerden in een forse vergroting van de oppervlakte aan hoogwaardig moeras. En dus in meer geschikt leefgebied, de belangrijkste voorwaarde voor een gezonde populatie van een vogelsoort.

Goede wettelijke bescherming, zowel nationaal als internationaal, gaven reigers nóg een zetje. Bedenk dat reigers eeuwenlang onbeschermd waren, in West-Europa (ook in Nederland), maar ook in Oost- en Zuid-Europa. Het waren jachtvogels, eieren en jongen werden verzameld voor de consumptie, terwijl veel soorten reigers ook te maken hadden met vervolging door eigenaars van viskwekerijen. Vanwege hun sierveren moesten aan het begin van de twintigste eeuw vooral zilverreigers het ontgelden. Deze misstand was zelfs één van de redenen van het oprichten Vogelbescherming in 1899. Veel populaties van reigers waren gedecimeerd en hebben lange tijd nodig gehad om weer te groeien.

De Vogelrichtlijn van de Europese Unie en het stelsel van beschermde gebieden onder Natura 2000 bleek een zegen en heeft gezorgd voor een netwerk van broedgebieden voor moerasvogels over heel Europa. De toename van bijvoorbeeld de grote zilverreiger is hier voor een groot deel aan te danken, waardoor hij zijn broedgebied westwaarts kon uitbreiden, tot in Nederland. Inmiddels wordt ook Engeland gekoloniseerd.

Inmiddels is Nederland rijk aan wel acht soorten reigers als broedvogel: roerdomp, woudaap, kwak, koereiger, blauwe reiger, purperreiger, grote en kleine zilverreiger. Alle soorten, op de kwak na, laten een stijgende trend zien. Naast die van de eerder genoemde grote zilverreiger, zijn ook de trends van roerdomp, purperreiger en kleine zilverreiger opvallend. Deze soorten hebben geprofiteerd van klimaatverandering. Want een reeks van zachte winters en het juist ontbreken van strenge winters, met veel sneeuw en langdurige ijsbedekking, is namelijk gunstig voor de overleving van roerdomp, kleine zilverreiger en blauwe reiger.

Kleine zilverreigers – en wellicht ook woudaapjes – profiteren van een ander resultaat van klimaatverandering: de vaker voorkomende lange en warme voorjaren en zomers. Ook de vestiging van koereigers in Nederland is hieraan te danken; deze soort breidt al enige tijd zijn verspreidingsgebied vanuit het Middellandse Zeegebied uit naar het noorden. Nog niet zo lang geleden moest je naar de Camargue om koereigers te zien.

De purperreiger heeft baat bij de gunstige situatie in de overwinteringsgebieden in de Sahel, waar het de laatste jaren flink regent in het winterhalfjaar. Dat betekent veel voedsel en dus trekken er ook veel purperreigers weer naar Europa om te broeden. Het verband tussen veel regenval en een hoge overleving van purperreigers met een hoog aantal broedparen in ons land is al lang geleden aangetoond. Wellicht dat bij de woudaap hetzelfde speelt. Daarnaast wordt de purperreiger gekoesterd door natuurbeheerders in ons land. Zo worden rietkragen met purperreigernesten met rasters beschermd tegen ganzenvraat en vossenpredatie.