Zoeken naar zeldzame vogels op de Filipijnen

Sinds begin van de jaren negentig gaat een groeiende groep fanatieke vogelaars steevast drie weekenden in het najaar naar Vlieland, om het eiland af te struinen op zoek naar trekvogels. Deze weekenden, die al op vrijdagen beginnen, zijn bekend als Deception Tours.

Elk weekend is anders. Heel soms is het eiland verlaten van vogels, maar meestal zitten er veel vogels en soms, heel soms, is het eiland afgeladen vol. Velden, struiken, bossen, op zee en in de lucht, overal zie je vogels, als gevolg van de najaarstrek. Dat zijn de magische weekenden. Op je fiets, in het najaar op Vlieland, veel beter wordt het in Nederland niet voor een vogelaar.

Door het concept van Deception Tours, drie weekenden met een groep fanatieke vogelaars het eiland uitkammen, worden er altijd leuke soorten gevonden. Zo is er altijd een kans om oog in oog te staan met een schaarse doortrekker of wintergast in Nederland. Soorten als bladkoning, sperwergrasmus, grote pieper maar ook ruigpootbuizerd of strandleeuwerik. Storm is voor vogelaars, zeker die niet aan de kust wonen, helemaal een feest, voor langstrekkende jagers, pijlstormvogels of wellicht zelfs een vorkstaartmeeuw.

De lijst met zeldzame vogels die tijdens een van de Deception Tours wordt gevonden, is lang en er zitten zelfs enkele nieuwe soorten voor Nederland tussen, inclusief twee Amerikaanse zangvogels, de geelstuitzanger en noordse waterlijster. Tot mijn persoonlijke hoogtepunten van de laatste jaren behoren een bruine lijster, de ultra-tamme geelbrauwgors uit 2023 en een vliegshow van zeven vale gierzwaluwen op de oostpunt van Vlieland die soms letterlijk tussen de groep vogelaars door vlogen.

Naast vogels kijken vormen de Deception Tours ook een sociale gebeurtenis, waar gesprekken over vogels de boventoon voeren. Ellenlange gespreken over vogels die we nog niet in Nederland gezien hebben, vogels die we wellicht dit weekend kunnen vinden, vogels die we in Nederland nog niet gezien hebben maar andere vogelaars wel, of andersom. Soorten die terecht op Nederlandse lijst staan of, in onze ogen, juist onterecht of vogels waar we van dromen om ze zelf te vinden op Vlieland (en dan het liefst vroeg genoeg gevonden op de dag, zodat iedereen op het eiland nog kan aanhaken, maar te laat voor de achterblijvers op het vaste land om die dag het eiland te kunnen halen – het luistert allemaal nauw!).

Er wordt lang gesproken over soorten die in meerdere soorten gesplitst worden door taxonomen, of weer worden samengevoegd tot één soort en wat wij er dan van vinden. Maar ook over plekken waar we in de wereld nog heen willen om vogels te kijken en vogels waar we nog van dromen om die met eigen ogen te kunnen zien. Dat alles kan doorgaan tot in de late uurtjes.

Vlieland was begin jaren ’90 nog echt een eiland en geen ‘Vliebiza’. Restaurants en kroegen waren er nog niet in de huidige aantallen  en tegen het najaar waren de locals over het algemeen de toeristen aardig zat.

Er waren gelukkig een aantal uitzonderingen waar we ons wel welkom voelden. Restaurant De Lutine was lange tijd een gewilde plek voor de vogelaars, niet alleen voor het avondeten maar ook als hangplek na afloop van het diner, om nog een paar uur over vogels te praten voordat een deel naar de Stoep vertrok voor de verlenging.

Aan de bar in de Lutine kwam eind jaren ’90 de ‘moeder van alle vogelsoorten’ ter sprake. Jan zei dat we nu moesten gaan als we die nog wilde zien, want de soort stond op uitsterven. Leo zei dat hij wel weer vogels wilde kijken in de tropen. Ik zei: “Dan gaan we toch!” Zo kon het gebeuren dat we een aantal maanden later in de Filipijnen aankwamen en direct doorreisden naar de vulkaan Kitanglad op het eiland Mindanao. Hier leeft een van de grootste en indrukwekkendste roofvogels op aarde en het hoofddoel van onze reis, de majestueuze apenarend.

Van onze lokale contactpersoon Carlito, opzichter en natuurbeschermer van het Kitanglad nationaal park, kregen we te horen dat we eerst een toegangspas van USD 15 pp op het kantoor van Department of Environment and Natural Resources moesten kopen. Behalve dat we een formulier moesten ondertekenen dat we geen bomen zouden kappen, moesten we ook het volgende meenemen: drie flessen witte wijn, drie levende kippen, een wit kleed van 1 meter lang en ieder van ons moest negen munten van 1 pesos bij zich hebben en 4 munten van 25 cent. Dit zou nodig zijn om de Pandi’s - de bewoners van het park -  gunstig te stemmen. Bovendien konden we volgens de officials maar één nacht in het park verblijven, wat veel te kort is om alle endemische vogelsoorten hier te zien. Dat zijn de vogels die alleen op een bepaalde plek, gebied, eiland of binnen een land voorkomen.

Bij terugkomst meldde Carlito dat alles volgens hem grote onzin was en al snel zaten we in riksja, een gemotoriseerde driewieler, op weg naar de berg. Na twee dagen konden we eindelijk vogels gaan kijken. Carlito kon niet mee als gids, hij stond onder huisarrest, omdat er naar verluidt een aantal illegale houthakkers in het park waren omgekomen. We hebben er niet naar gevraagd, maar als natuurbeschermer sta je in landen waar kaalslag tot kunst is verheven, vermoedelijk bovenaan de verdachtenlijst.

Het klinkt chique, Del Monte Ecolodge. Maar het bleek een voorloper te zijn van wat we nu greenwashing noemen. De rit naar de voet van de berg verried namelijk gelijk waar de accommodatie zijn naam aan te danken had. We reden door kilometers voormalig laaglandoerwoud. Alleen waren het nu uitgestrekte ananas-plantages. Een deprimerende rit van 10 kilometer als gevolg van overbevolking, massaconsumptie en hebzucht.

Aan de voet van de berg werd onze bagage en voorraad eten op twee paarden gehesen en konden we, onder begeleiding van de dochter van Carlito, enkele uren omhoog lopen naar de ‘lodge’, op een open plek net binnen het park. Eigenlijk was het een grote open schuur met een hoge vliering, waar we sliepen. De winst van Del Monte was in ieder geval niet aan de accommodatie besteed.

Er bleken zelfs verassend weinig plekken waar je droog kon slapen. Het dak was een gatenkaas, wat we merkten tijdens heftige, nachtelijke tropische buien. Maar we hadden het graag over voor zo’n fantastische vogelplek met vogelsoorten die nergens anders ter wereld voorkomen. Het voordeel van slecht slapen, was dat je ’s nachts vanaf je veldbed diverse endemische nachtvogels kon horen, inclusief de Philippine frogmouth, in het Nederlands een kikkerbek. Een bizar uitziende, recht opzittende nachtzwaluw-achtige soort.

Elke ochtend waren we in het donker al op om nachtvogels te zien, waaronder een recente, nieuw voor de wetenschap ontdekte endemisch houtsnip. De meeste soorten in de tropen zijn ’s ochtend al vroeg wakker en beginnen in de vroege schemer met roepen, wat de trefkans om er ook één te zien te krijgen groter maakt.

Op de flanken van de berg, boven de lodge, was eigenlijk de eerste paar kilometer geen intact bos meer aanwezig. We kwamen terecht in een aaneenschakeling van grote open plekken waar verspreid mensen woonden. De meeste vogelsoorten konden we nog wel vinden in de restanten stukken bos, maar de ‘beschaving’ was nooit ver weg. Zo hoorden we tijdens het vogels kijken plotseling een nummer van de Venga Boys luid de berghelling afrollen, uit een transistorradio van een kind op een veranda van een van de houten hutjes. Een onwerkelijke moment.

Het plan was om in alle vroegte eerst zoveel mogelijk vogels te zoeken die we nog graag wilden zien, om in de te late ochtend en middag te gaan posten voor de apenarend. Dat deden we bij een van de twee uitkijkplekken, met zicht op de bergwand en richel aan de overkant van de vallei. Hier zit al jaren een nest. Het ene jaar is het bezet, het andere jaar is het jong van het vorige jaar nog aanwezig, die dan soms nog wordt gevoerd door één of beide ouders. Dit is meestal de beste kans om de apenarend te zien, begrepen we, want het was óók mogelijk dat je arend hier zou missen en vervolgens  onverrichter zaken naar huis zou moeten gaan. Dat leek ons geen prettig vooruitzicht.

De eerste ochtend gingen we met een lokale vogelgids naar een plek voor de Bagobo babbler, een grijsbruine zanger van dichte onderbegroeiing. Het bleek een zeer lastige klant, ook omdat hij een zeer ijle toonroep had. Normaal al bijna niet te horen, maar nu waren we bijna kansloos omdat het territorium naast een snelstromende beek lag. Als je goed luisterde hoorde je af en toe iets wat van de bewuste vogel kon zijn.

Een Hombron’s kingfisher werkte evenmin goed mee. Minder dan een flits door de boomtoppen zagen we niet van deze door ons gewilde kleurrijke ijsvogel. Het bleek een voorbode te zijn van de schuwheid van vogels in de Filippijnen. Met alle jacht en vangst is afstand houden voor vogels een noodzaak om te overleven.

Maar dan. Jan riep: “Ik hoor hem!” We renden meteen, onder aanvoering van onze gids, het bos uit naar een hoger gelegen open plek. Leo zag de apenarend vrijwel direct op de richel aan de overkant zitten. Wat een vogel! Het jong van vorig jaar had een hoge kale boom uitgekozen en liet zich een uur lang door ons bewonderen. In de telescoop was de apenarend fantastisch te zien, waarbij de prachtige hoofdtooi door het zachte zijlicht werd opgelicht. Wat me vooral is bijgebleven, is de intensheid en scherpte van deze vogel. Ondanks dat we op een kilometer afstand stonden, was de apenarend zich volledig van ons bewust. Elke keer wanneer we onverwachts geluid maakten, draaide de kop van de arend als door een slang gebeten onze kant op. Z’n lichte, staalblauwe ogen keken dwars door je heen. Ik zou hier niet graag een aap of andere prooidier willen zijn.

Na een uur genoten te hebben, togen we als blije kinderen verder de berg op. Onze afmattende tocht van drie weken om zoveel endemische soorten van de Filippijnen te zien te krijgen kon nu echt beginnen, de ‘Moeder van alle Soorten’ was binnen.

Het volgende blog gaat over vogels kijken achter gesloten deuren, op de Filipijnen.