Angel Paz, de antpitta-fluisteraar

Maria! Maria! Venga, venga!

We staan bewegingsloos op het smalle bospad in een nevelwoud op de flanken van de westelijke Andes in Ecuador. Muisstil en geen beweging.

Angel meldt juist nu dat Maria al een lange tijd niet is komen opdagen, wat niet exact is wat je wilt horen als je al jaren naar dit moment hebt uitgekeken. Maar Angel geeft niet op, ze zijn namelijk al tijden beste vrienden.

Angel Paz is een voormalige houthakker en boer uit Ecuador en runt de show. Maria is een giant antpitta*. Een haast mythische, zelden waargenomen en zeer moeilijk te observeren vogelsoort. Dat was, totdat Angel en Maria elkaars pad kruisten, en dat zou het leven van elkaar, maar ook van vele andere mensen, ten goede veranderden. Ecotoerisme in Zuid-Amerika zou nooit meer hetzelfde zijn.

Antpitta’s (mierpitta’s in het Nederlands) is een Midden- en Zuid-Amerikaanse vogelfamilie en bestaat uit 68 soorten, de ene soort nog moeilijker te zien dan de andere.

Ondanks dat antpitta’s hoofdzakelijk bruin of een variant op bruin zijn, behoren ze tot de meeste gewilde Zuid-Amerikaanse vogelsoorten voor een vogelaar. Behalve de moeilijkheidsfactor hebben ze ook een stoere uitstraling, rechtopstaand, vaak de borst iets vooruit, als in ‘wie kan mij iets maken’.

Een soort heet zelfs elusive antpitta, wat zoiets betekent als ongrijpbare, wat niet veel goeds voorspelt. Foto’s van de soort in het wild heb ik nog nooit gezien, er bestaan volgens mij alleen geluidsopnames.

In 2004 vond Angel op het land van de familie een kleine baltsplaats van rode rotshanen. Die hielden nog stand in de restanten bos op de steilere hellingen.

Aangemoedigd door ecolodges in de omgeving om die baltsplaats zonder verstoring toegankelijk te maken voor toeristen en zo een alternatief inkomen te verkrijgen, ging Angel aan de slag met het maken van een pad. Tijdens het creëren van het bospad merkte Angel dat hij gevolgd werd door een vogel die zijn kans voor opgegraven wormen afwachtte. De soortnaam wist hij niet, alleen dat de vogel lekker smaakte. Zijn eerste instinct onderdrukkend ging Angel eerst navragen of vogelaars ook hiervoor zouden willen betalen. De boodschap was gelijk overduidelijk, wanneer hij deze vogelsoort aan vogelaars kon laten zien, dan waren zijn dagen als armlastige boer over.

Angel ging aan de slag, tot frustratie van zijn vrouw die vond dat Angel wel iets beter te doen had dan zijn ‘boskippen’ voeren. Maandenlang was Angel elke dag in de weer om de giant antpitta en drie andere soorten antpitta’s aan hem en zijn wormen te laten wennen.

Uiteindelijk kwam Angel uit het bos met twee grote gevolgen: giant antpitta was niet meer de mythische soort van weleer en elke bezoekende vogelaar in Ecuador ging naar Refugio Paz de Las Avas.

Een aantal jaren later kon ik met eigen ogen zien wat Angel voor elkaar had gekregen. Behalve de vier soorten antpitta’s en de baltsplaats van de rode rotshanen was er ook een voederplaats in het bos voor fruitetende soorten zoals de kleurrijke blauwvleugelbergtangare en toekanbaardvogel. Aan de rand van het bos stonden diverse kolibrie feeders waar vooral witstaarthoornkolibries de show stalen.

Na het ochtendbezoek aan het bos stond er in hun eigen restaurant zijn vrouw op ons te wachten met een welverdiend brunch. Veel rust had je niet, want de speciaal aangeplante fruitbomen naast het terras trokken prachtige oranjebuikcotinga’s aan. Ook overwinterende sparrenzangers gaven een show weg.

Door de bezoekende vogelaars ontstond er een inkomstenstroom voor de gehele familie Paz maar ook een lokale economie. Door de inkomsten konden kinderen naar scholen en eten kwam op tafel. En ook zeer belangrijk, de boskap op het terrein werd beëindigd en op vogels werd niet meer gejaagd. Er was geen reden meer om bos te kappen en om te vormen in weidegrond. 1 vogel beschermde nu een stuk nevelwoud en alles erin.  

Ecolodges uit meerdere landen kwamen hierna bij Angel in de leer, zodat zij ook ‘hun’ antpitta’s aan hun klanten konden laten zien. Het ‘Angel-model’ is nu op vele plekken in Zuid-Amerika ingeburgerd met alle positieve gevolgen van dien.

Helaas staat het gebied nu onder zware druk. De grond was eigendom van de moeder van Angel Paz en die is recent overleden. Ontbreken van toeristendollars tijdens corona zorgde al voor druk op het land en haar negen kinderen hebben helaas geen overeenstemming over de toekomst van het gebied. De meeste kinderen willen het land commercieel verkopen, wat kaalslag en veeteelt betekent. Ze willen het zelfs niet aan (inter)nationale natuurbeschermingsorganisaties verkopen. De enige optie is verkoop aan Angel en zijn broer voor USD 155.000. Geld dat ze zelf niet hebben.

Gelukkig hebben ze hulp gekregen en is er een inzamelingsactie gestart. Door donaties van vogelaars uit de hele wereld is het gewenste bedrag recent behaald, maar financiële hulp is nog steeds zeer welkom! **

Eén keer eerder ben ik dicht bij een giant antpitta geweest, jaren voor mijn bezoek aan Angel. Een vogel zat een uur onafgebroken in dichte onderbegroeiing, bijna op aanraakafstand, te roepen. Geen veer gezien, zelfs geen tak zien bewegen. Zeer frustrerend. Ook al omdat er in de bomen boven mij een scaled antpitta riep, die ik ook al niet te zien kreeg… Niet mijn ‘beste’ dag als vogelaar in het tropisch bos. Deze ervaring wilde ik nu niet herhalen.

Maria! Maria! Venga, venga!

Stilte.

En opeens staat ze naast ons. Niets gehoord, niets zien bewegen. Maar Maria staat toch echt naast ons, als een spookverschijning. Geen idee hoe, maar het maakt mij niets uit: na al die jaren sta ik oog en oog met mijn droomsoort. Kippenvel toen, en weer kippenvel als ik nu schrijf. Zo groot als een rugbybal, maar dan op pootjes. Wat een weergaloze vogel.

Angel Paz, de antpitta-fluisteraar, did it again.

[Het volgende blog van Marc Guyt gaat over Tristan da Cunha en de Inaccesible Island Flightless Rail.]