De 5 soorten duiven van Nederland

Duiven vormen een vogelfamilie die zich sterk onderscheidt van die van andere vogels. Ze zijn met hun duivenkopjes onmiskenbaar. De jongen worden gevoerd met duivenmelk, een substantie die door zowel de mannetjes als de vrouwtjes geproduceerd wordt in de krop. Er zijn wereldwijd een heleboel soorten: maar liefst 353! De meeste komen in de tropen voor, en vele daarvan zijn bijzonder kleurrijk. Nederland telt vier soorten wilde duiven; vijf als je de stadsduif – de gedomesticeerde vorm van de rotsduif – wilt meetellen.

De houtduif is de grootste en talrijkste duivensoort in Nederland met zo’n 300.000 tot 600.000 broedparen. In alle kleden is hij te herkennen aan de grote witte vleugelvlek; volwassen vogels hebben ook een grote witte vlek in de nek. De houtduif was oorspronkelijk een schuwe bosvogel, en dat is hij in grote delen van zijn verspreidingsgebied (Van Europa en noordelijk Afrika tot in Azië ten noorden van de Himalaya) nog steeds. Nu broedt hij steeds vaker in steden en tuinen. Hij is in bossen juist achteruitgegaan in aantal omdat de velden met zomergranen en onkruiden waar ze foerageren zijn verdwenen. De houtduif koert met diepe, grommende tonen en begint daarmee ’s morgens heel vroeg, als het nog donker is. De mannetjes hebben een kenmerkende baltsvlucht, waarbij ze snel klappend omhoog vliegen om daarna met gespreide vleugels af te glijden in een boog. In oktober trekken soms wel op één dag honderdduizenden houtduiven in grote groepen over Oost-Nederland. Die komen uit Scandinavië, waar de houtduif een echte zomervogel is, en vliegen naar Frankrijk en Spanje om te overwinteren.

Wat kleiner en duidelijk meer grijsblauw van kleur dan de houtduif is de holenduif. Best schuw en ook veel minder talrijk dan de houtduif (zo’n 60.000 broedparen), zie je ze niet vaak van dichtbij. Wat dan opvalt is het donkere oog, wat hem een vriendelijke uitstraling geeft, net als de prachtig glimmende groene halsvlek. Holenduiven broeden het liefst in oude bossen en parken met grote, verspreid staande eiken en beuken met veel holen. Vaak broeden ze dicht bij elkaar, in kleine kolonies. Ook holenduiven hebben een baltsvlucht, waarbij ze een rondje zweven op vleugels die ze in een V houden. Op de Waddeneilanden, waar geen vossen voorkomen, nestelt de holenduif ook graag in oude konijnenholen. Vaak nadat de kauwen er gebroed hebben, wel tot in de herfst. De holenduif koert een beetje als een stadsduif; hiermee begint hij al in de winter. Holenduiven zoeken hun voedsel (vooral zaden) uitsluitend op de grond; houtduiven eten ook wel jonge blaadjes en bloemen ín bomen en struiken.

De Turkse tortel is van de vier inheemse duiven de soort die het meest gebonden is aan menselijke bewoning. Je vindt hem in dorpen, steden en bij boerderijen. Hij bouwt zelf een fragiel nest van takjes. Liefst in bomen en struiken, maar als het moet tegen gebouwen aan. Menig station heeft broedende Turkse tortels onder de overkapping op de perrons! Zijn koeren is heel kenmerkend en duidelijk te onderscheiden van andere duiven en gemakkelijk na te fluiten. Tijdens de baltsvlucht klimt hij steil omhoog om daarna in een grote bocht naar beneden te zweven. Niet iedereen weet dat de Turkse tortel pas in de jaren vijftig van de vorige eeuw in Nederland is gaan broeden. Oorspronkelijk kwam de soort alleen voor in Klein-Azië, maar hij heeft zijn broedgebied sterk uitgebreid. De havik is een geduchte roofvijand van de Turkse tortel en kan plaatselijk flink huishouden onder de populatie, die nu uit zo’n 60.000 broedparen bestaat.

De zomertortel was vroeger een talrijke broedvogel, maar neemt al decennialang sterk af in aantal. Hij is nu op een heleboel plaatsen al compleet verdwenen – de kans is niet denkbeeldig dat we hem zelfs helemaal kwijtraken als broedvogel in Nederland. Er zijn nog maar 600-900 broedparen. Zijn dromerige koeren – toerrr….toerrr….toerrr – is een heerlijk zomergeluid van vroeger. Van bos, duin, heide, boerenland en moerasbossen, want daar kwam hij vroeger overal voor. De zomertortel is een prachtig getekend duifje en heeft ook een fraaie baltsvlucht, waarbij hij langdurig boven zijn territorium zweeft. Hij leeft uitsluitend van kruiden en zaden die hij op de grond zoekt. De naam zomertortel zegt het al: het is onze trekduif, die overwintert in Afrika. Daar in de Sahel moet hij het stellen met ontbossing en onderweg op de trek met jagers in Zuid-Europa. Dit – naast de intensieve landbouw in West-Europa – maakt het heel moeilijk om de zomertortel afdoende te beschermen.

Dan hebben we nog de stadsduif, die eigenlijk niet mag ontbreken in dit rijtje. Want hij broedt al heel lang in Nederland, sinds de komst van de Romeinen! De stadsduif is de gedomesticeerde vorm van de wilde rotsduif, die niet in Nederland voorkomt en broedt in gebergten en aan rotskusten in Europa. De rotsduif is sterk afgenomen, die moet je nu echt met een lantaarntje zoeken. Stadsduiven zijn ook niet meer zo algemeen als enkele tientallen jaren geleden. Er zijn minder voedselresten beschikbaar; ook zijn er veel minder duivenmelkers dan vroeger – daar kwam de aanwas van de populatie voor een deel vandaan. Daarnaast worden broedende stadsduiven het leven zuur gemaakt. Weinig mensen vinden het leuk om duivennesten op de gevel of het balkonnetje te hebben. Want daar, op die kunstmatige kliffen van de stad, broeden stadsduiven graag. Natuurlijke vijanden hebben stadsduiven ook, in de vorm van slechtvalken, die de stad eveneens hebben gevonden als prima leefgebied. Naar schatting broeden er hooguit 20.000 paren stadsduiven in ons land.