Elektrisch hek voor de bescherming van steltlopers?

De directe oorzaak van de achteruitgang van weidevogels in veel delen van Europa is onvoldoende broedsucces als gevolg van hoge predatie. Minder uitvliegende kuikens betekent op den duur kleinere populaties. Om de scherpe afname van soorten als grutto en kievit te stoppen, moet hier wat aan gedaan worden. Recent zijn de resultaten gepubliceerd van een onderzoek waarin tijdelijke elektrische afrastering van weidevogelleefgebieden tegen roofdieren is uitgeprobeerd. De studie is gepubliceerd in Ecological Solutions and Evidence door Verhoeven et al.

Het broedsucces van de steltlopers die in weides broeden zoals grutto's en kieviten verschilt in natuurgebieden ten opzichte van gebieden daarbuiten. Buiten de natuurgebieden zijn negatieve effecten van landbouwactiviteiten, zoals water wegmalen en maaien, de belangrijkste oorzaak van het lage broedsucces van deze grondbroedvogels. In natuurgebieden zijn verruiging van de vegetatie en predatie van eieren en kuikens de belangrijkste redenen voor de lage productiviteit van nesten.

De onderzoekers combineerden in de studie gegevens van twee zeer vergelijkbare projecten die beide gericht waren op het behoud van steltlopers. Het ene project is uitgevoerd in Engeland met EU LIFE-gelden en beoogde grutto-populaties te herstellen, het andere is in Nederland uitgevoerd. Uit nestmonitoring bij beide projecten bleek de rode vos het belangrijkste roofdier dat eieren at en daarnaast bleken vossen, samen met andere roofdieren, ook verantwoordelijk voor het opeten van kuikens.

Het gebruik van elektrische afrastering voor roofdieren is een veelgebruikte maatregel in natuurreservaten om predatie door vossen en andere roofdieren te voorkomen. Het is een kostbare maatregel en soms ook praktisch moeilijk uitvoerbaar, omdat het niet altijd mogelijk is om stroom aan te brengen, of het raster te onderhouden. Ook de effectiviteit en optimale toepassing worden vaak in twijfel getrokken. Daarom is nader onderzoek belangrijk.

In de onderzochte gebieden was het doel van de tijdelijke elektrische omheiningen aan de slootkant om predatie door vossen en andere middelgrote zoogdieren een halt toe te roepen. De omheiningen zouden daarbij elk jaar geplaatst worden op de plaatsen waar de kans het grootst is dat er vogels op de grond broeden.

Tijdens de onderzoeksperiode is de roofdiergemeenschap voor en achter het hekwerk gevolgd en zo werd ontdekt dat vossen met succes werden uitgesloten van gebieden met functionerende elektrische omheiningen.

Ook hebben de onderzoekers in Engeland en Nederland de nesten van grutto's en kieviten nauwlettend in de gaten gehouden. In de jaren dat locaties werden uitgerasterd, was de overleving aanzienlijk hoger binnen gebieden die waren omsloten door schrikdraad dan daarbuiten.

In Nederland is ook de overleving van grutto-kuikens onderzocht na het verlaten van nesten. In beide jaren was die hoger binnen het omheinde gebied, waarschijnlijk als gevolg van de verminderde aanwezigheid van jagende vossen in het gebied. Dit effect doet zich dus voor ondanks dat andere roofdieren nog steeds toegang hadden tot deze gebieden, zoals ‘luchtroofdieren’ (kraaien en roofvogels). Het onderzoek toont aan dat tijdelijke elektrische afrastering dus een positief effect kan hebben op de overleving van nesten en kuikens, en dus een belangrijk hulpmiddel kan zijn om broedpopulaties te vergroten.

Broedsels van kuikens bleven aanwezig binnen het grotere omheinde gebied in Nederland (107 ha), maar verhuisden uit het kleinere omheinde gebied in Engeland (67 ha). Om deze maatregel succesvol te laten zijn, is het dus aan te raden om een ​​zo groot mogelijk gebied van hoogwaardige habitats met broedende steltlopers, zo praktisch mogelijk af te schermen. Want daardoor bescherm je een ​​groter aantal nesten en vooral dus kuikens wanneer die zich verplaatsen na het uitkomen en verhoog je ook de kosteneffectiviteit, aangezien de kosten van hekwerkmateriaal per meter afnemen naarmate de lengte van de omheining toeneemt. Wel waarschuwen de onderzoekers ervoor om een ​​omheind gebied ook weer niet té groot te maken, want wil het hekwerk functioneel en effectief zijn, dan moet het over de gehele lengte goed kunnen worden onderhouden.

Hoewel deze studie duidelijk illustreert dat tijdelijke elektrische afrastering langs de slootkant van een perceel de productiviteit van steltlopers in laaglandgraslanden kan verbeteren, maken elektrische omheiningen geen deel uit van een natuurlijk uitgebalanceerd ecosysteem. Schrikdraad moet een tijdelijke maatregel zijn om de productiviteit van de vogels te verhogen en zo tijd te winnen om meer natuurlijke oplossingen te vinden, die op landschapsschaal kunnen worden toegepast.

Een belangrijk besef dat deze studie oplevert, is dat de jaarlijkse variatie in nestoverleving dezelfde trend liet zien zowel binnen als buiten de omheinde gebieden. Er waren jaren van lage of hoge overleving. Dat geeft aan dat in beide landen andere factoren dan de aanwezigheid van vossen en landbouwactiviteiten ook invloed hebben op de overleving van steltloper-nesten.

De jaarlijkse variatie in nestoverleving is op zijn minst gedeeltelijk toe te schrijven aan factoren die de populaties van roofdieren en het gedrag van roofdieren bepalen. Die factoren kunnen zijn: jaarlijkse variatie in het aantal woelmuizen of andere prooisoorten, of variatie in het aantal van de verschillende roofdiersoorten die er voorkomen, veranderingen in predatorgedrag, prooigedrag en vegetatiestructuur als gevolg van overstromingen.

Daarom pleiten de onderzoekers voor nader onderzoek naar de volledige samenhang in hoe de levenswijze en het voorkomen van roofdieren bepalend is voor de druk op vogels die hun nest op de grond maken. Een beter begrip daarvan is een volgende stap om te komen tot duurzamere natuurlijke oplossingen voor het beheer van roofdieren op landschapsschaal, in gebieden waar broedende steltlopers geconcentreerd zijn in stukken geschikt leefgebied.

Foto's: Tommy Pringle