Nawinteren op de Veluwse Noorderheide

We lopen als eerst de heide op. Een heide met – zoals volkomen natuurlijk – her en der vliegdennen; dennen die zijn opgeschoten uit door de wind verspreid zaad. De heide is bij uitstek een leefgebied van de roodborsttapuit, zo’n prettig herkenbare vogel. Niet alleen de tekening van de mannetjes (zwarte kop, witte vlek op de halszijde en rosse borst) maar met name hun gedrag. Vanaf een wat hoger punt, bijvoorbeeld een lage tak of uitgebloeide stevige plant zoekt de roodborsttapuit naar insecten om, zodra hij er een in het vizier heeft, een snelle uitval te doen.

Voor boompiepers is het in februari, maart nog te vroeg, maar half april zijn de eerste echt wel te verwachten.“Sie sie sieeee.” Eind februari is de eerste soort die het voorjaar aankondigt de boomleeuwerik, hoog boven de heide met z’n jodelende “luu, luu, luu”.

Op ochtenden waarop, na een grijs begin, de zon flink doorbreekt ‘kun je wachten’ op buizerds die de thermiek gebruiken om hoogte te winnen. Ze zijn in het hele land redelijk alledaags maar blijven desondanks het bekijken meer dan waard.

Voor het bos te betreden eerst een kleine ‘waarschuwing’ voor enige onnatuurlijke elementen. De Noorderheide kent een bijzondere geschiedenis. Begin vorige eeuw was het natuurgebied eigendom van havenbaron Van Beuningen. Hij vond het blijkbaar nodig het bos te ‘verfraaien’ met waterlopen met verhang, vijvers en stenen piramides, gebouwd van zwerfkeien. De kunstwerken zijn er nog steeds als vervreemdende elementen die overigens niet echt storend zijn.

Het bos zelf een mooi voorbeeld van een gemengd bos op zandgrond. De ondergroei is iel, de lariks goudbruin en geurend, de mossen heldergroen. Op de Veluwe leeft een behoorlijk aantal wilde zwijnen en dat is goed te zien. Op zoek naar voedsel als larven, wormen en wortels, wroeten ze de grond om, een ravage achterlatend.

Het bos biedt volop vogels. Mezen in alle soorten en maten: kool-, pimpel-, staart- en kuifmees met daarnaast zwarte mees en glanskop. De boomklever kruipt op de kop over de stam, de boomkruiper stijgt met de kop naar boven.

Het bos is oud met her en der dode bomen en daarmee prima voor spechten. Toch kom je maar twee soorten tegen; de grote bonte en de zwarte. De grote bonte foerageert niet alleen op insecten op bomen, maar ook op naaldboomzaden terwijl de zwarte vooral grote gaten hakt op zoek naar houtmieren.

Het bos is ook het domein van de – nu veelal kekkerende – havik en sperwer. Her en der op wat opener stukjes zijn er de gaaien, naarstig op zoek naar eerder door hen ingegraven eikels. Wonderlijk genoeg onthouden ze de verstopplekken door zich van elke locatie enkele omgevingskenmerken in te prenten. Niet dat ze ze allemaal terugvinden. Niet voor niets worden gaaien ook wel bosbouwers genoemd.

Eenmaal weer in de openheid is het tijd voor het betere speurwerk. Elke winter opnieuw weet de Veluwe zich verzekerd van een aantal klapeksters en ook op de Noorderheide worden ze soms gezien. Zoek daarom op alle toppen van dennenboompjes en andere enkele meter hoge plekken op de open hei naar een wit vlekje. Niet dat klapeksters zuiver wit zijn, maar afgetekend tegen een winterlucht, komen ze wel als wit vlekje over.

Die struikjes en overigens ook die in het bos, zijn ook puik om de eerste tjiftjaffen te horen. Een deel van de vogels overwintert in ons land en laat al vroeg van zich horen. Vanaf maart krijgt de tjiftjaf gezelschap van zijn evenbeeld, de fitis. Ze gelijken in uiterlijk, maar de tjiftjaf zingt tjiftjaf en de fitis excelleert in ‘zoete melancholische’ klanken.

Zoet is allerminst de roep van de raaf, voor mij toch een van de leukste. Luid roepend met een laag “krok, krok” vliegt hij over als een heer en meester van het luchtruim. Amusant, donker en fraai. Een heerlijke nawinterdag op de Noorderheide.

Met dank aan Roel Pannekoek van de Vogelbeschermingswacht Noordwest-Veluwe