Gun vogels een gitzwarte nacht

Mens en dier zijn ingesteld op een dag en een nacht. Miljoenen jaren lang was het grootste deel van de aarde overdag immers licht en ‘s nachts donker. Maar door de komst van verlichting, wordt het nu bijna nergens meer écht donker. Nederland is zelfs één van de lichtste landen ter wereld. Licht is handig en veilig als je 's avond wat wilt doen, maar er is een keerzijde: het negatieve effect ervan op onze gezondheid en de natuur. Goed dus om bewust met licht om te gaan.

Soms zijn de effecten van lichtverlichting op vogels niet direct zichtbaar voor ons, maar wel degelijk aanwezig, zoals duidelijk wordt uit dit rapport.

Kwalitieit broedgebied grutto slechter

Wegverlichting heeft bijvoorbeeld een negatieve invloed op de geschiktheid van grasland als broedterrein voor grutto's. Dat effect is tot op honderden meters afstand van de verlichting nog merkbaar. De grutto's die als eerste aankomen en beginnen te nestelen, kiezen steevast hun nestplaats verder van de lichtbron vandaan, dan de vogels die later aankomen en niets te kiezen hebben. 

Merels kleinere testikels

En bij merels en wellicht ook andere vogelsoorten, is er zelfs een effect van licht op de geslachtscyclus. Zowel de afmetingen van de testikels als het testosterongehalte van jonge merels in gebieden met lichtvervuiling, blijven achter op die van merels in donkere gebieden.

Minder buitenechtelijke relaties

Verder beïnvloeden lichtbronnen ook het seksuele gedrag van sommige vogelsoorten. Hoe dichter nesten bij een lichtbron liggen, hoe minder buitenechtelijke jongen er geboren worden... Vreemdgaan doe je blijkbaar ook in vogelland liefst stiekem.

Minder jachtgronden voor uilen

Een laatste van vele voorbeelden: bosmuizen komen alleen te voorschijn als het aardedonker is en zijn dus gewoon niet actief in gebieden met lantaarnpalen. Waar geen bosmuizen zijn, zijn minder muizeneters zoals uilen, waardoor ook hun leefgebied dus verkleint.

Soms zijn de gevolgen voor vogels, zeer triest, wél zichtbaar. Zo raken vogels die ’s nachts trekken in de war door verlichting. Door de felle lampen van bijvoorbeeld hoge kantoren of boortorens in zee, raken vogels verblind en vliegen zich dood tegen het verlichte object. Of ze blijven er rondjes omheen vliegen tot ze uitgeput raken. Een extreem voorbeeld: er zijn eens 100.000 koperwieken gezien, die cirkelden rond een olieplatform. Verder kunnen trekvogels ‘s nacht uit koers raken omdat ze licht proberen te vermijden, of zich er juist tot aangetrokken voelen.

Ook voor onze eigen gezondheid heeft lichtvervuiling consequenties. Wist je dat mensen sinds we lampen gebruiken, gemiddeld anderhalf uur minder slapen per nacht? (Blauw) licht remt namelijk de functie van het hormoon melatonine.

Zodra het donker wordt, maakt je lichaam meer melatonine, wat ervoor zorgt dat je slaperig wordt en sneller inslaapt. Misschien koop je het wel eens bij de drogist, om minder last te hebben van de jetlag of nachtdienst? Maar als we door kunstlicht minder melatonine aanmaken, vallen we later of moeizamer in slaap en voelen ons moe. Ook wordt gebrek aan melatonine in verband gebracht met depressie, hormoonverstoring, stress en kanker.

Voor sommige vogels is het niet veel anders. Als koolmezen slapen, zitten ze op donkere plekken nagenoeg stil, maar op plekken met verlichting slapen ze onrustig. De slaap is verstoord en ze zitten maar te draaien. En net als mensen, worden ook kool- en pimpelmezen ’s morgens op verlichte plaatsen eerder actief, zelfs wel zo’n twee uur. In de avond gaan ze ook iets langer door. Alles bij elkaar opgeteld zijn de vogels per etmaal echter niet actiever, omdat ze overdag rustmomenten nemen. Dat doen wij dan weer niet.

Gelukkig denken steeds meer bedrijven en gemeenten na over hun verlichting. ’s Nachts hoeft het licht op kantoor niet aan en hebben reclameborden minder zin. Sommige diersoorten hebben minder last van bepaalde kleuren licht (al verschilt dat per soort), dus lampen kunnen daarop worden afgestemd. Ook kunnen lampen worden afgeschermd, zodat ze een beperkt gebied verlichten.

Fijne ontwikkelingen, maar het moet nog wel een tikkie donkerder. Ook jij kunt wat doen tegen de ‘lichtvervuiling’. Doe ’s avonds bijvoorbeeld lampen uit in ruimtes waar je niet bent: op zolder, in de schuur en in de tuin. En gebruik tuinlampen met zacht licht, die niet omhoog schijnen.