Vogelvriendelijk genieten van het IJsselmeergebied

De Gedragscode is een initiatief van Watersportverbond, Coalitie Blauwe Hart Natuurlijk, Vogelbescherming Nederland, Hiswa, Sportvisserij Nederland en de Vereniging voor Beroepschartervaart. De regels uit de gedragscode zijn heel eenvoudig:

• Houd afstand van groepen watervogels
• Vaar nooit door groepen vogels heen
• Ontzie riet en oeverplanten
• Anker niet in buurt van rustende en ruiende vogels en geef vogels met jongen de ruimte
• Kitesurf alleen op de daarvoor aangewezen locaties.

Het IJsselmeergebied – IJsselmeer, Markermeer en Randmeren - is niet zomaar een natuurgebied. Het is door Europa aangewezen als Natura 2000-gebied. Deze Europese wetgeving stelt doelen aan aantallen kwetsbare vogelsoorten. Zo moet het IJsselmeer bijvoorbeeld opvang bieden aan 3.300 visdief-broedpaartjes, maar bij de laatste telling (2017-2018) was slechts twee derde deel hiervan aanwezig. In de winter ‘horen’ er 180 nonnetjes (een kleine eendensoort) te zijn; het zijn er slechts de helft. In de trektijd moeten er 70.000 zwarte sterns zijn terwijl tellingen maar op 10.000 uitkomen.

De doelen worden dus bij lange na niet gehaald. Een belangrijke oorzaak hiervan is voedseltekort. Er is te weinig kleine vis beschikbaar voor visetende vogels. Dit komt door de visserij, maar ook door het ontbreken van natuurlijke oeverzones waar vissen kunnen paaien en opgroeien. Alleen als het voedsel zoeken vogels niet al te veel energie kost, lukt het ze om de enorme klus van broeden, voeden, ruien, trekken en overwinteren te volbrengen.

Maar voldoende voedsel alleen is niet genoeg. Vogels zijn heel gevoelig voor verstoring, blijkt uit onderzoek in binnen- en buitenland. Zo daalt het gemiddeld aantal per nest grootgebrachte jongen bij verstoorde zwarte sterns van 1,1 naar 0,4. Aalscholvers die een half uur onrustig zijn moeten 23 gram vis extra eten. Kleine zwanen die geregeld verstoord worden, verlaten definitief het slaapgebied waar ze overdag rusten. Eenden vliegen op (en verspillen dus energie) als er op honderden meters afstand kitesurfers passeren. Watervogels die zes tot zeven uur per dag gestoord worden, verbruiken 20 tot 50% meer energie.

Als vogels niet opvliegen wanneer zeil- of motorboten of kitesurfers in de buurt komen, betekent dat niet dat de vogels er geen schade van ondervinden. Elke dreiging veroorzaakt een enorme stressreactie. Onderzoek toont aan dat de hartslag van een verstoorde vogel duidelijk hoger ligt dan van een vogel in een rustige omgeving. Een hogere hartslag kost meer energie. Net als bij mensen tast stress het immuunsysteem aan met (dodelijke) ziekten tot gevolg. 

Ruiende vogels zoals eenden, zwanen en ganzen kunnen tijdelijk niet vliegen en kunnen dus onmogelijk de dreiging ontvluchten; ook voor broedende vogels is wegvliegen niet zomaar een optie. Vluchten betekent immers onderkoeling van eieren of jongen met alle gevolgen van dien.

De afstand waarop vogels verstoord worden is vaak groter dan gedacht. Zo vliegen in groepen rustende meerkoeten al weg als op ruim 300 meter afstand een zeilboot passeert, stopt een grote zaagbek met foerageren en vliegt een kleine zwaan op. De afstand waarop vogels gestrest raken is nog veel groter. Al met al is een flinke afstand houden tot de vogels hard nodig.

Benieuwd naar de vogels in het IJsselmeergebied? Vogelbescherming Nederland heeft een vogelherkenningskaart ontwikkeld. Daarop staan de meest voorkomende vogelsoorten en een aantal tips voor mooie vogelkijkplekken in het IJsselmeergebied.