Zeldzaam rood: de roodmus

De roodmus ziet eruit zoals hij klinkt, als een rode mus, maar is eigenlijk een vinkachtige. Hij is nieuw op de Rode Lijst van bedreigde Nederlandse broedvogels, maar had eigenlijk al op de vorige rode lijst - in 2004 - moeten staan. Daarop ontbrak de soort toen, omdat hij niet als regelmatige broedvogel werd beschouwd (één van de criteria om op de Rode Lijst te komen). Achteraf gezien was dat waarschijnlijk wel het geval. Een echte zeldzaamheid, hoe dan ook.

Momenteel bestaat de Nederlandse broedpopulatie roodmussen uit hooguit enkele tientallen ‘paren’. En die broeden nog niet eens allemaal succesvol. Daadwerkelijke broedgevallen worden in Nederland maar zelden vastgesteld. Sinds 1990 zijn bijvoorbeeld maar uit zes jaren zekere broedgevallen gemeld en nog eens een tiental meldingen die wijzen op een broedpoging.

Meestal gaat het - naar we aannemen - om ongepaarde roodmusmannetjes die een tijdje zingen maar geen vrouwtje vinden. Daarom is het beter om van territoria te spreken in plaats van broedparen. Tussen 2013 en 2015 werden er daarvan jaarlijks zo’n 12-21 gemeld; verreweg de meeste op de Waddeneilanden en langs de Hollands-Zeeuwse kust. Dit zijn ook de gebieden waar ze tijdens de trek wel eens opduiken.

Van oorsprong is de roodmus een oostelijke soort, die halverwege de vorige eeuw vanuit Rusland in onze richting oprukte. In Nederland was het een zeldzame dwaalgast, tot het eerste broedgeval in 1987. Vestiging als broedvogel leek aanstaande en in 1992 werden al bijna 60 territoria gemeld. Vanaf eind jaren negentig ging het echter bergafwaarts, met recentelijk weer een licht herstel. Dit patroon van fluctuaties zien we vaker aan de randen van het verspreidingsgebied van een vogelsoort.

Roodmussen broeden van Nederland oostelijk tot Mongolië en Oost-Siberië. De winter brengen ze door in India, Zuidoost-Azië en China. De dichtstbijzijnde kerngebieden liggen langs de Oostzee. En de ontwikkelingen daar (en in Rusland) werken waarschijnlijk door in de kleine Nederlandse broedpopulatie. Daarnaast is het mogelijk dat de omstandigheden in de trek- en overwinteringsgebieden aan veranderingen onderhevig zijn. Want ook in de meeste andere Europese landen is het aantal roodmussen in dezelfde periode om onbekende redenen afgenomen.

De roodmus is altijd zeldzaam geweest in ons land en zal dat de komende tijd wel blijven. In Nederland is het een soort van met struiken begroeide duinvalleien of moerassen. Deze habitat is op zich ruimschoots voorhanden, maar we zijn en blijven afhankelijk van de situatie elders. Mits ze mee blijven waaien met oostelijke winden kunnen we hopelijk nog lang genieten van de kenmerkende, ietwat melancholieke zang van deze prachtige ‘mussen'. Althans, de enkeling die het geluk heeft er één te horen.