Wat grutto’s elkaar vertellen

Wekenlang was de Tsjechische masterstudent Ondrej Belfin (23) druk in de weer met microfoons en camera’s in het land van de bekende gruttoboer Murk Nijdam in Wommels. Nergens bevindt zich zo’n hoge concentratie van broedende grutto’s als hier, dus ook de kans op succes was hier het grootst.

Ondrej Belfin: “Uit eerder onderzoek wisten we al dat grutto’s veel met elkaar communiceren, maar we waren benieuwd wat ze elkaar te vertellen hebben. Dankzij de goede contacten van mijn mentor professor Theunis Piersma met het Max Planckinstituut in Duitsland, kregen we 15 geluidsrecorders in bruikleen. Negen recorders werden in het veld geplaatst, zodat we het grootste deel van het gruttoland van Murk Nijdam konden bereiken. De recorders namen van half maart 24 uur per dag alle geluiden op en we gaan door tot half juli. Alle verzamelde data, 25 miljoen Mb’s in totaal, wordt door een computer van de RUG verwerkt en geregistreerd.”

In overleg met zijn mentor plaatste Belfin ook 6 geluidsrecorders en wildcamera's bij gruttonesten, zodat de onderzoekers niet alleen konden horen maar ook zien wat er gebeurde. “Die resultaten waren werkelijk verbluffend,” vertelt Ondrej enthousiast. “We zagen bijvoorbeeld dat midden in de nacht het mannetje zijn partner komt aflossen bij het broeden. Daarbij maakten de vogels hele speciale geluiden. Zij zei zoiets van: ‘Fijn dat je er bent, ik kom over drie uur weer terug.’ Althans dat is mijn interpretatie,” lacht Ondrej.

“We hadden ook verwacht dat ouders met hun jong communiceren in het ei. Maar dat lijkt niet zo te zijn. Wel maken de ouders hele specifieke zachte geluiden als het jong uit het ei komt. Alsof ze zeggen willen: ‘Kom op, ga door, je kunt het.’ “

Op zijn beeldscherm in de oude kaasmakerij tovert Ondrej Belfin het ene sonogram na het andere tevoorschijn. Tegelijkertijd laat hij op een ander scherm opgenomen beelden zien. Ik zie hoe een vrouwtje achter een kuiken aangaat dat het nest heeft verlaten. Ze draagt het jong terug onder haar vleugel, terwijl ze het vermanend toespreekt. Dit is ongekend!

Belfin vertelt verder: “Grutto’s die zoals hier in een soort kolonie broeden, hebben een ‘wachtman’. Een waker die net als bij ganzen de omgeving in de gaten houdt en waarschuwt als er onraad is. Is er een roofvogel hoog in de lucht (meestal een buizerd) dan maakt de vogel een heel ander geluid dan wanneer er een bruine kiekendief laag overvliegt. Loopt er een kat of hermelijn in het weiland, dan laat hij weer een ander signaal horen.”

Aan het eind van het broedseizoen weet Belfin bijna 20 verschillende gruttogeluiden te interpreteren. “Dat is veel meer dan we verwacht hadden. Grutto’s hebben elkaar veel te vertellen  en omdat ik zelf ook dag en nacht in het veld was, heb ik de geluiden beter leren begrijpen. Vooral ’s nachts communiceren grutto’s onderling constant. Waarschijnlijk informeren ze bij elkaar of alles nog in orde is.”

Tot slot gaan we nog even het veld in om de onderzoeksopstelling met eigen ogen te zien. Her en der vliegen alarmerende grutto’s op om hun nog niet vliegvlugge kuikens, die zich ergens tussen het hoge gras bevinden, te waarschuwen.

“Hoor,” attendeert Ondrej me. “Ik hoor de buizerdroep. Een grutto waarschuwt dat er een buizerd in beeld is.” De onderzoeker speurt de blauwe hemel af en wijst in de lucht. Hoog boven ons zweeft een … buizerd.

Nu aan het eind van het broedseizoen hoort Ondrej Belfin aan de gruttotaal, dat de vogels elkaar informeren dat ze willen vertrekken naar het zuiden. Wat graag zou hij meereizen om onderweg, in hun overwinteringsgebied of in een ander broedgebied de gruttotaal te bestuderen. Vooral ook om te ontdekken of ze andere geluiden produceren dan in de Friese weilanden van boer Murk Nijdam.