Waar blijven die mooie vogels uit het noorden?

Lang niet alle trekvogels kiezen ervoor in het najaar een lange reis naar het zuiden te ondernemen. Sterker; sommige soorten zullen juist als het even kan, zo dicht mogelijk bij huis blijven. Logisch ook; hoe dichter ze bij de broedplek blijven, hoe sneller ze ook terug zijn als het nieuwe broedseizoen aanbreekt. En wie het eerst komt, wie het eerst maalt. De beste broedplekken zijn het eerst vergeven. Er moet dus een goede reden zijn om de broedgebieden de rug toe te keren.

Watervogels als brilduikers en zaagbekken zullen Scandinavië dan ook niet zomaar verlaten als de wateren nog niet zijn dichtgevroren. Ook witkopstaartmezen, barmsijzen en pestvogels, alle soorten waar we de afgelopen jaren af en toe grote groepen van binnen onze landsgrenzen ontvingen, zullen niet direct afzakken naar Nederland, als er nog genoeg te eten is.

Voedselgebrek ‘duwt’ veel vogels dus een bepaalde richting op, logischerwijs doorgaans naar warmere plekken. En dit kan soms spectaculaire invasies van vogels veroorzaken. Met stip op 1 staat vermoedelijk de invasie van zo’n 10.000 notenkrakers in 1968. Dat is wel andere koek dan die ene Wageningse notenkraker, die zich afgelopen zomer goed bekeken wist!

De winter van 2019-2020 in Nederland en de omringende landen is tot nu toe ongekend zacht, met regelmatig temperaturen boven de tien graden. Is dit een verklaring voor het uitblijven van de echte invasies? Want als dat zo is, dan ziet het er somber uit voor liefhebbers van de kenmerkende soorten uit Scandinavië. Nou ja, ze zijn er vaak wel, maar in aanzienlijk kleinere aantallen. Je moet een stuk beter je best doen om bijvoorbeeld een barmsijs voor de lens te krijgen. Maar het antwoord is 'nee', onze warme winters lokken niet de genoemde soorten onze kant op.

Invasies worden veroorzaakt door de grote aantallen van een soort elders (veroorzaakt door een goed broedsucces na een winter/voorjaar/zomer met veel voedsel) in combinatie met voedselgebrek daaropvolgend. Dat voedselgebrek heeft dan weer te maken met cycli in vooral het aanbod van zaden van naaldbomen (fijnspar, berk vooral) en bessen (lijsterbes, in het geval van pestvogels). Deze cycli en het totale voedselaanbod in de herfst en winter bepalen invasies.

Zachte winters in de omringende landen bepalen hebben overigens wel degelijk invloed op het gedrag van vogels. Ten dele doordat er daardoor minder vogels naar ons land trekken. En daartegenover staat dat andere soorten daardoor Nederland niet verlaten. Insecteneters als cetti’s zangers en graszangers, voorheen vooral zuidelijker in Europa aan te treffen, blijven bij aanhoudende zachte winters steeds vaker hangen in onze regionen.

Kieviten, die met de vorstgrens meetrekken, overwinteren bij hogere temperaturen ook sneller in Nederland. Ook voor ijsvogels, die de kou aanmerkelijk minder goed verdragen dan hun naam doet vermoeden, is een zachte winter gunstig.

Kortom; de temperatuur heeft grote invloed op het voedselaanbod. En de aanwezigheid van voedsel bepaalt in grote mate of vogels zich verplaatsen, of blijven zitten waar ze zitten. Maar zijn er dan helemaal geen invasies?

Die zijn er wel degelijk! In het najaar werden er bijvoorbeeld enorme aantallen gaaien geteld. Waarschijnlijk is het in meerdere delen van Europa een erg goed broedseizoen voor deze vogels geweest en waaierden deze vogels uit over het continent. Volgens berekeningen zijn er wel zo’n 30.000 tot 40.000 extra gaaien in Nederland na zulke invasies. 

In de vroege zomer meldde SOVON ook dat er opvallend veel jonge pimpelmezen werden geteld, waarschijnlijk ook als gevolg van veel broedsucces.