Vogels op de kaart in Rusland

Hoewel Moskou 12 miljoen inwoners telt, kan Groot Koerkamp er als vogelliefhebber zijn hart ophalen. “De stad is geplamuurd met beton en zeeën van flatgebouwen. Toch is er een dekkende verspreiding van bijvoorbeeld bonte vliegenvangers. Dat komt doordat de stad voor een deel uit mooie parken bestaat, tussen de flatgebouwen zit ook veel groen. In Nederland is iedere vierkante meter aangeharkt, Rusland is shabby en rommelig en daardoor aantrekkelijk voor de natuur. Huismussen met hun voorkeur voor rommelige plekken in de buurt van mensen voelen zich er thuis, al gaat die soort ook daar achteruit. Net als ringmussen die waarschijnlijk een relict zijn uit de tijd dat er nog platteland was op de betreffende plek.”

“De tapuit, een soort van duinvalleien die in Nederland sterk is achteruitgegaan, zie je in Moskou vrij veel op braakliggende industrieterreinen. Ook de grauwe klauwier leeft volop in de ruwe braakliggende gebiedjes rond de stad. De kwartelkoning is hier een vrij algemene soort, mede dankzij de verwaarlozing van enorme landbouwgebieden sinds het begin van de jaren ’90.”

Niet eerder dan in 1994 werd de Russische vogelbescherming opgericht (Vogelbescherming in 1899). Groot Koerkamp, gevormd door zijn jeugdjaren bij de NJN (Nederlandse Jeugdbond voor Natuur) is actief betrokken geraakt bij het onderzoek naar vogels in en om Moskou.

“Vogels kijken stond hier lange tijd op een laag pitje. Dat heeft verschillende oorzaken. Rusland is het grootste land van de wereld, maar dunbevolkt en de infrastructuur is beperkt. Vroeger had je hier vooral professionele ornithologen, maar dat waren er niet veel. Vogels kijken als vrijetijdsbesteding is meer iets voor welvarende mensen die daarvoor de tijd en de middelen hebben, en die waren in Rusland dun gezaaid. Maar de laatste jaren zie je dat veranderen, steeds meer mensen hier vogelen.”

Vogelboeken waren vroeger nauwelijks verkrijgbaar in Russisch. De boeken die er waren verschenen in kleine oplagen en Westerse boeken waren in de Sovjettijd niet zomaar beschikbaar. Met de toenemende interesse in vogels leek de tijd rijp voor een goede Europees-Russische vogelgids komen in het Russisch.

Groot Koerkamp, zelf schrijver van de hoofdstukken over jagers, meeuwen en sterns:  “Omdat tegenwoordig veel mensen een goede camera hebben, waren er zo veel mooie foto’s, dat de vogelgids in drie delen is uitgebracht. Eerst op A4-formaat, met per soort tien foto’s, waardoor het wel behoorlijk duur werd. Daarom is er ook een goedkopere beknopte gids gemaakt. Daaruit is weer een gids voor beginners gedestilleerd.”

In 2014 verscheen bovendien de eerste volwaardige Moskouse vogelatlas, waarin 226 soorten worden behandeld die van 2006 tot en met 2011 zijn waargenomen. Groot Koerkamp monitorde daartoe jarenlang trouw zijn 2 x 2 kilometerhok. Daarnaast moest er een manier komen om de groeiende groep vogelliefhebbers te informeren.

“Vijftien jaar geleden zijn we daarom begonnen met het tijdschrift Moskovka, dat tweemaal per jaar verschijnt. Niet lang geleden heeft een biologiestudent een prachtige website gemaakt bij het magazine. Weer iemand heeft een soort Russische waarneming.nl bedacht, gericht op louter vogels. Dat is een smeermiddel voor de ontwakende vogelgemeenschap.”

Naast grote verschillen tussen Nederland en Rusland, ziet Groot Koerkamp ook overeenkomsten:  “In Nederland is de vogelwereld in de kwart eeuw dat ik er weg ben bijna onherkenbaar veranderd. In Deventer, waar ik opgroeide, leven nu rond de IJssel grote zilverreigers, er broeden aalscholvers en lepelaars. In Rusland, in Moskou, verandert het vogellandschap eveneens. Ook hier is de grote zilverreiger plaatselijk vrij gewoon geworden.”

“Vanaf zo’n 100 kilometer zuidelijk rukt bovendien de middelste bonte specht op naar Moskou. Die soort had je hier vroeger niet, maar je ziet ze nu in bijna ieder stadspark. Hetzelfde geldt voor de Syrische bonte specht, deze vogel komt vanuit het zuidwesten, zoals Oekraïne en Polen, en broedt hier intussen. De oeraluil had hier een aantal jaren geleden haar eerste broedgeval. Dat zijn de leuke soorten, waar ik reikhalzend naar uitkijk.’

Meer weten?

Birds of Moscow and the Moscow Region