Vogelprofessor geconfronteerd met slachting onder huiszwaluwen

In het Friese dorp Gaast, waar de hoogleraar trekvogelecologie woont, werden alle huiszwaluwjongen geroofd uit de nesten onder een lage dakgoot van een buurman verderop. Daarmee is de Gaaster populatie in één klap gehalveerd. “En het ging al bergafwaarts; in de achterliggende drie jaar van 200 naar 100 en afgelopen zomer nog slechts 70 nesten.” Een schrikbarende terugval die niet aan predatie is te wijten, maar aan voedselgebrek. “Er is een dramatisch tekort aan insecten: er kunnen gewoon niet genoeg jongen meer grootgebracht worden om de sterfte de baas te blijven. Ik schat de afname van insecten op 90% of meer! Deskundigen geven dat al een hele tijd aan, maar pas heel recent worden hun noodkreten gehoord.”

Piersma beredeneerde dat in heel West-Europa nog maar één procent over is van de aantallen huiszwaluw van 100 jaar geleden. Soortgelijk drama’s speelden zich af bij de weidevogels. Piersma is een internationaal gelauwerde steltloperdeskundige. Maar toen hij in de oude dorpsschool van Gaast ging wonen, raakte hij gefascineerd door het gedrag van de huiszwaluwen in het dorp. “Ik bestudeerde ze vanuit mijn ligstoel in mijn tuin." Hij organiseerde, samen met dorpsgenoten, ook tellingen. Toen een buurvrouw hem vroeg ‘Waar blijven die beestjes in de winter?’, kon Piersma alleen maar ‘In Afrika’ zeggen. Hij realiseerde zich dat er verder hoegenaamd niks bekend was.

Het was het begin van een speurtocht, waarvan Piersma de uitkomsten in een heel plezierig leesbaar boekje verwerkte: Zwaluwen van Gaast. Dat was in 2014. Nu komt er een herziene versie uit. Daar zijn drie redenen voor: de eerste druk is uitverkocht, er zijn inmiddels schokkende feiten gepresenteerd over de afwezigheid van insecten – daar moeten huiszwaluwen van leven – en 2018 is het Jaar van de Huiszwaluw.

De meeste nieuw toegevoegde informatie is te vinden in het hoofdstuk ‘Plattelandsdetective: wat en wie veroorzaakt de stille lente?’ Piersma presenteert er talloze feiten en aanwijzingen dat het ineenstorten van de insectenstand geleid heeft tot het verdwijnen van schrikbarende aantallen huiszwaluwkolonies. Op het platteland is dat al tientallen jaren bekend, maar het werd pas voorpaginanieuws toen half oktober de Radboud Universiteit cijfers over de ‘insecten-crash’ publiceerde. Sindsdien is het een hot item.

De huiszwaluwen vormen een van de vele privé-projecten van Theunis Piersma. Internationaal is hij befaamd om zijn onderzoek aan waddengebieden en steltlopers. Piersma’s naam is voor eeuwig verbonden aan de nipte redding van onze Waddenzee als onmisbare foerageerplaats voor trekvogels. Hij wordt ook de ‘ontdekker’ genoemd van de flyways: de duizenden kilometers lange trekroutes van met name wad- en weidevogels.

Voor die laatste verdienste ontving Piersma kortgeleden een felbegeerde internationale prijs: de Marsh Award for International Ornithology. En in het jaar dat Zwaluwen van Gaast uitkwam werd hem de ‘Nederlandse Nobelprijs’, een NWO Spinoza Premie toegekend. De flyways blijven Piersma’s levenswerk, maar over de insecten-crash en de ‘stille lente’ zullen we hem zeker ook nog vaak gaan horen.