Verstoorde vogels, ongekende effecten

De recente studie over de effecten van recreatie op vogels is verricht in opdracht van Vogelbescherming Nederland. Er zijn maar liefst 270 nieuwe, internationale onderzoeken opgenomen, sinds het laatste literatuuroverzicht in 2008. Gevraagd naar één stelling die al dat nieuwe onderzoek zou moeten samenvatten, hoeft de eerste auteur van dit werk, Karen Krijgsveld, niet lang na te denken: “Mensen hebben vaak geen idee wat voor effect ze hebben op vogels!”

In het vorige rapport over verstoringen, uit 2008, waren de zogeheten vluchtafstanden nog een centraal begrip. Volgens Krijgsveld moeten we daar minder aandacht op vestigen. “De afstand waarop een individuele vogel wegvliegt voor een recreant is maar één aspect. De recentere literatuur vestigt steeds meer aandacht op de effecten op populaties. Wat betekent verstoring voor het broedsucces, voor de efficiëntie van het voedsel zoeken? Wat zijn de consequenties voor de lokale vogelpopulatie als er veel recreatie is? En daarmee: wat is het effect van recreatie op de draagkracht van natuurgebieden voor vogels?”

Als je het effect van verstoring bekijkt in termen van vluchtafstanden, ben je in veel gevallen veel te laat, stelt Krijgsveld. “Zeker een broedvogel die opvliegt is al veel te dicht benaderd. Vogels zijn heel sterk aan hun nest gebonden. Wij pleiten dan ook voor het aanhouden van bufferzones in plaats van minimale vluchtafstanden. Voor broedende vogels is die bufferzone twee keer de vluchtafstand.”

Het effect van verstoring op individuele vogels kun je redelijk eenvoudig zien langs paden, stelt de onderzoekster. “Langs paden, wegen en ook vaarroutes zie je een brede strook met minder vogels. Langs de drukste paden zitten niet alleen minder broedvogels van minder soorten, ze brengen ook minder jongen groot en vertrekken sneller naar andere gebieden.

“Wanneer vogels niet alleen langs paden maar in hun hele leefgebied worden verstoord, zul je ook effecten zien op populaties”, zegt Krijgsveld. “Dat zie je onder andere goed op stranden. Soorten als de strandplevier of de dwergstern komen nog op heel weinig plekken in ons land tot broeden en waar het wel lukt is het broedsucces erg laag. Daar mag je dus zonder meer stellen dat recreatie de populatiegrootte beperkt.”

Net als strandrecreatie drukt waterrecreatie in ons land een stevig stempel op het voorkomen van broedvogels. Krijgsveld: “We zijn echt een watersportland. Maar op open water is de verstoring relatief groot. Een langsrazende motorboot heeft een relatief langdurig effect op een heel groot gebied. En even later komt de volgende boot alweer langs. Daardoor zitten er op meren waar gerecreëerd wordt substantieel minder vogels. Tegelijk zie je daar dat er ook met weinig moeite effectieve maatregelen te nemen zijn. Het zoneren van watersport werkt als een tierelier!” aldus Krijgsveld.

Een vorm van watersport die verstorend werkt is het kitesurfen, dat sinds het laatste overzicht uit 2008 een enorme vlucht heeft genomen. “Dat is ongeveer de meest bedreigende activiteit voor vogels, met die kleurige vliegers die in de lucht onvoorspelbare, snelle bewegingen maken. Maar wijs je bepaalde afgebakende stukken water aan voor kiters, dan zie je daar direct effect van. Vogels leren dan snel dat de kitesurfers daarbuiten geen gevaar meer vormen.”

Vogelaars en fotografen hebben misschien de mond vol van verstoringen door kitesurfers en ook moutainbikers, maar ook henzelf past wel enige bescheidenheid, benadrukt Krijgsveld. “Voor een vogel is weinig zo eng als een mens die continu een telelens op hem richt en steeds dichterbij probeert te komen. Het zou goed zijn als de natuurliefhebbers niet alleen mopperen op mensen met loslopende honden of fietsers die buiten de paden crossen, maar ook elkaar aanspreken op verstorend gedrag.”

Krijgsveld hoopt dat dit rapport ook vogelaars bewuster maakt van hun verstorende werking. “Jij staat misschien maar heel even bij die boom met rode wouwen om een foto te maken. Maar wees je bewust dat na jou weer een vogelfotograaf komt. En daarna wéér een, en wéér een, en wéér een… Uiteindelijk verlaten de wouwen het nest en sterven de jongen.”

Het nieuwe rapport over verstoring door recreatie bestaat uit twee delen. In het eerste deel beschrijven de auteurs de inzichten uit de beschikbare literatuur. Hoe werkt verstoring? Welke effecten heeft recreatie en hoe kunnen we die beperken? In het tweede deel worden de effecten per biotoop en per vogelsoort beschreven.

Leo Bruinzeel, ecoloog bij Vogelbescherming Nederland, is blij met de inzichten uit het rapport. “Een terreinbeheerder of een gemeente die, zeg, een wandelpad wil aanleggen door een weidevogelgebied, kan daar nooit een écht gedegen onderzoek bij laten doen naar de mogelijke verstoring. Door nu als Vogelbescherming dit rapport beschikbaar te stellen aan ‘het veld’, hopen we dat die belangrijke kennis wél gebruikt gaat worden bij het inrichten van ons landschap.”

Volgens Bruinzeel bevat het rapport over verstoringen ook een duidelijke waarschuwing. “Met de toegenomen druk op de buitenruimte, zeker door de coronacrisis, is het duidelijk dat we meer groene ruimte nodig hebben als we willen blijven genieten van natuur mét vogels.”