Sloten, heggen en houtwallen terug

‘Nergens heb ik ze zoo veel en zoo goed gezien als in de Achterhoek in de overheerlijke sleedoornhagen. Die Geldersche sleedoornhagen zijn ware schatkamers.’ Zo schreef de stamvader van de Nederlandse natuurbescherming Jac. P Thijsse begin vorige eeuw in Het Vogeljaar over de grauwe klauwier. Toen een algemene broedvogel, nu een Rode Lijst-soort die we niet eens meer met dit landschapstype associëren. Het kan niet anders dan dat de sleedoornhagen een eldorado waren voor insecten waardoor er ook tal van andere vogels huisden. Dit geeft meteen de grote waarde van landschapselementen als hagen in het boerenland aan.

De komst van prikkeldraad, maar vooral de ruilverkaveling vanaf de jaren zestig, betekende een einde aan al die kilometers heggen en houtwallen. De kleine akkers en graslanden werden immers groot en aaneengesloten, dus een perceelafscheiding was niet meer nodig. 

Het is dan ook geen wonder dat meerdere boerenlandvogels die horen bij dit kleinschalig landschap van heggen en houtwallen sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw fors in aantal achteruit gegaan zijn. Veel ervan staan op de Rode Lijst, zoals die grauwe klauwier, maar ook soorten als steenuil, spotvogel, grauwe vliegenvanger en kneu.

Gelukkig lijkt voor een deel van de boerenlandvogels die horen bij het kleinschalig cultuurlandschap de achteruitgang tot stilstand gebracht, maar de aantallen zijn ten opzichte van wat er aanwezig zou kunnen zijn, veel te laag.

Waar het op de zandgronden in Oost- en Zuid-Nederland vooral gaat om houtwallen en heggen die uit het landschap zijn verdwenen, gaat het in laag-Nederland om sloten. Het verdwijnen van deze lijnvormige landschapselementen heeft overal dezelfde achtergrond: de rationalisatie in de landbouw, met dezelfde achteruitgang van boerenlandvogels. Alleen gaat het hier om andere soorten vogels, bijvoorbeeld zomertalingen en zwarte sterns.

Gelukkig gloort er hoop. Om landschapselementen te herstellen is het Aanvalsplan Landschapselementen ontwikkeld. Een plan om 10 procent van het cultuurlandschap weer te laten bestaan uit houtwallen, heggen en brede sloten. Nu beslaat deze zogenaamde groen-blauwe dooradering zo’n 3,5 procent. Het streven naar die 10 procent sluit aan bij de biodiversiteitsstrategie van de EU die inzet op minimaal 10 procent van het landbouwareaal in 2030.

Het terugbrengen van landschapselementen draagt bij aan het herstel van de boerenlandnatuur. Bovendien creëert het een landschap waar je van kunt genieten. Zo’n houtwal waar het gonst van de insecten en een geelgors de vijfde van Beethoven zingt, of wie weet een grauwe klauwier een meikever op een meidoorn-doorn spietst.

Dus er is werk aan de winkel voor iedereen die bij de inrichting van het landelijk gebied is betrokken. Een mooi handvat om daarmee aan de slag te gaan, is het door Vogelbescherming ontwikkelde concept Basiskwaliteit Natuur. Naast het op orde brengen van milieufactoren als grondwaterstand en terugdringen van stikstofdepositie, is de inrichting en het beheer van een landschap de sleutel tot succesvol natuurherstel. En daar horen dan die heggen, hagen en sloten bij.

Stel je voor. Het is 2030. Je fietst van West- naar Oost-Nederland. Vanuit de stad eerst langs brede sloten met libellen, sterns en slobeenden om te eindigen bij zo’n sleedoornhaag waar Jac. P Thijsse meer dan eeuw geleden onder lag.

Laten we ons daar samen voor inzetten. Bijvoorbeeld door bij de Gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart te stemmen op de partij met de beste plannen voor vogels en natuur. Hier leest u meer over het bepalen van uw keuze.