Ruimte voor vogels én vissers in de Noordzee

‘Ruimte voor vogels en vissers’ is een bijzonder project van de Nederlandse Visserbond, Wageningen Marine Research (WMR), Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en Vogelbescherming dat helpt bij het zoeken naar ruimte voor zowel de visserij als de natuur op de Noordzee. Specifiek: is het mogelijk om te vissen op Spisula waarbij de voedselvoorziening voor de zwarte zee-eend is gegarandeerd?

De zwarte zee-eend broedt laat in het voorjaar in Noord-Europa en het noorden van Siberië. Na de broedtijd trekken de vogels naar zee. Een groot deel van het jaar verblijven flinke aantallen zwarte zee-eenden in de Noordzee-kustzone van Nederland. Ze kunnen, daar waar veel voedsel is, in concentraties van soms wel tienduizenden exemplaren voorkomen.

De zwarte zee-eend eet vooral schelpdieren, die ze opduiken van de bodem. Het stapelvoedsel in de Noordzee is de halfgeknotte strandschelp. Door verschillende oorzaken was de halfgeknotte strandschelp begin deze eeuw nagenoeg verdwenen uit de Noordzee, waardoor ook de zwarte zee-eend in aantal afnam. De zwarte zee-eend staat op de Oranje lijst van vogels die in Nederland doortrekken en overwinteren.

Juist daarom is Vogelbescherming terughoudend ten aanzien van het oogsten van de halfgeknotte strandschelp. In de ogen van vissers is beperkte, duurzame spisula-oogst echter wel degelijk mogelijk. In dit vijf jaar durende onderzoeksproject werd de basis gelegd voor gedeelde inzichten die richting kunnen geven aan het inpassen van diverse belangen op de Noordzee.

Projectleider Katja Philippart van het NIOZ: “Vissers en natuurbeschermers hebben dus op het eerste gezicht zeer verschillende belangen. Toch stapten de Nederlandse Vissersbond en Vogelbescherming Nederland de afgelopen jaren over hun eigen schaduw heen om samen meer kennis te verzamelen over de driehoek zwarte zee-eend, spisulavisserij en rust.”

Het NIOZ en Wageningen Marine Research deden onderzoek naar de factoren die de bestanden van schelpdieren en zwarte zee-eenden beïnvloeden. “Wageningen Marine Research ontdekte dat de zwarte zee-eenden ten noorden van de Waddeneilanden vooral last hebben van verstoring door vaarbewegingen”, zegt Philippart. “En dus niet van de oogst van hun voedselbron, want daarvan is nu bij de huidige visserij-inspanning ruim voldoende aanwezig voor de vogels.”

Het is daarom noodzakelijk om op de plaatsen met de meeste halfgeknotte strandschelpen rustgebieden af te spreken in de periode dat de zwarte zee-eenden er verblijven. De spisulavissers kunnen dan buiten die rustgebieden schelpen oogsten zonder de aantallen eenden in gevaar te brengen. Alleen in magere spisulajaren kan het wettelijk vastgestelde instandhoudingsdoel van de eenden in het geding komen. Dat is het moment waarop men de schelpdieroogst tijdelijk zal moeten verminderen of stoppen.

Om rust te garanderen in de beste spisulagebieden zijn daarom goede afspraken met de spisulavissers en vooral ook andere scheepvaart belangrijk. Daarnaast is het noodzakelijk om te weten hoeveel halfgeknotte strandschelpen er jaarlijks beschikbaar zijn.

Alle resultaten van het project zijn op 2 juni 2023 gepresenteerd op het Symposium Ruimte voor vogels en vissers. Peter van Velzen van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) was aanwezig bij de presentatie van de  ‘handelingsperspectieven’ ten aanzien van de spisulavisserij. Van Velzen: “Deze aanpak geeft handvatten voor beleid. Samenwerking tussen sectoren biedt de overheid meer slagkracht.”

De ‘Marine Stewardship Council’ (MSC) beoordeelt en bewaakt internationaal de duurzaamheid van de visconsumptie. Christine Absil, Outreach Manager van MSC Benelux: “Veel zeevruchten zoals schelpdieren komen nu van ver: vanuit kustzones in de Atlantische Oceaan. Voordat die op een Nederlands bordje belanden, worden ze duizenden kilometers verscheept. Dat kost veel brandstof en CO2-uitstoot, terwijl de halfgeknotte strandschelp te oogsten is in onze eigen achtertuin. Een lekkernij van dichtbij is alleen al in dat opzicht duurzamer dan een alternatief van ver weg.”

Voor de in Nederland gevangen halfgeknotte strandschelp zou een verschuiving van de Zuid-Europese naar de Nederlandse markt het aantal transportkilometers drastisch doen verminderen. Om dat mogelijk te maken, willen thuiskoks graag weten hoe Spisula te bereiden is. Chef-kok Edwin Vinke van tweesterrenrestaurant De Kromme Watergang ontwikkelde enkele recepten, opgenomen in een boekje over het project dat op de website van het project opgehaald kan worden.