Nieuwe internationale Rode Lijst: alarm neushoornvogels, heremietibis juist veilig

De nieuwe Rode Lijst laat zien dat gerichte beschermingsmaatregelen voor vogels vaak zeer effectief en succesvol zijn. Sinds 2000 zijn al 26 vogelsoorten afgevoerd uit de zwaarste categorie ‘ernstig bedreigd’. Het zijn lichtpuntjes in een verder somber beeld: de wereldwijde biodiversiteitscrisis zet onverminderd door. Illegale vogelhandel, verlies van leefgebied en klimaatverandering zijn voor vogels de meest ernstige bedreigingen. Om al deze bedreigingen het hoofd te bieden, is internationale samenwerking tussen natuurbeschermingsorganisaties, regeringen, bedrijven en lokale gemeenschappen nodig. Dat is precies wat BirdLife International en Vogelbescherming doen.

Zo is BirdLife een grote campagne gestart om stroperij en vogelhandel te stoppen. Met lokale gemeenschappen worden wereldwijd honderden beschermingsprojecten opgezet. En door lobby en samenwerking met overheden en bedrijven worden leefgebieden veiliggesteld en gerichte actieplannen uitgevoerd.

Beschermingswerk levert gelukkig ook wat op, zoals voor de heremietibis in Marokko. Deze mythische vogel met kale kop en punkachtige kuif had ooit een uitgebreid verspreidingsgebied dat liep van Noord-Afrika en het Midden-Oosten tot ver in Europa. De heremietibis was een symbool van vruchtbaarheid. De oude Egyptenaren lieten heremietibissen zelfs mummificeren.

Jacht, vergiftiging en het verdwijnen van leefgebied werd de vogel in de laatste eeuwen bijna fataal. In 1997 waren er nog maar 59 broedparen over. Twee kleine kolonies aan de kust van Marokko in Souss-Massa Nationaal Park en bij Tamri.

Samen met GREPOM (BirdLife Partner in Marokko) heeft BirdLife International een beschermingsproject opgezet om de heremietibis voor uitsterven te behoeden. Dankzij aanvullende fondsen én giften van leden en donateurs kon Vogelbescherming dit project mede financieren. Parkwachters gingen toezicht houden op verstoring, drinkplekken werden veilig gesteld en er werd onderzoek naar hun gedrag gedaan. En onder de lokale bevolking werd een bewustwordingscampagne gestart.

Vooral het tegengaan van verstoring had meteen effect. De bescherming gaf de populatie een enorme boost. Meer dan 147 broedparen werden er afgelopen jaar geteld.

Van de Mauritiusduif leefden er in 1990 nog maar 10 in het wild. Een intensief beschermingsprogramma heeft deze roze duif gered. Roofdieren als ratten en mangoesten werden bestreden en gefokte duiven teruggeplaatst. Inmiddels leven er weer 400 Mauritiusduiven in het wild. Ook de prachtige roodkopspecht is door verbetering van zijn leefgebieden in de VS niet meer ernstig bedreigd en doet het veel beter.

Het aantal vogelsoorten dat wereldwijd ernstig wordt bedreigd, loopt helaas in de honderden. In Nederland en Europa zijn de problemen het grootst voor de boerenlandvogels, zoals onze nationale vogel de grutto. Daar zet Vogelbescherming zich samen met veel partijen voor in, maar een trendbreuk tekent zich nog niet af.

Wereldwijd hebben veel zeevogels, kustvogels en wadvogels het moeilijk door verlies van leefgebied en overbevissing. Ook bij zangvogels speelt verlies van leefgebied een rol, maar ze zijn ook nog vaak het slachtoffer van stroperij en illegale vangst. De handel in kooivogels is daarvan een aanjager: het gaat om miljoenen vogels. Alleen al in het Middellandse Zeegebied worden jaarlijks zo’n 25 miljoen vogels geschoten of gevangen.

In Zuidoost-Azië zijn zeven soorten neushoornvogel op de Rode Lijst terechtgekomen. De belangrijkste oorzaak ook hier: ontbossing. Neushoornvogels nestelen in grote oude bomen en dat zijn vaak de eerste bomen die worden geveld. Door de ontbossing zijn de neushoornvogels ook nog gemakkelijker te vangen of schieten door stropers.

Grote soorten als de dubbelhoornige neushoornvogel en gewone neushoornvogel worden vaak geschoten, omdat ze sterk lijken op de helmneushoornvogel. De snavel van die laatste levert op de zwarte markt een fortuin op, omdat die in Azië als een statussymbool geldt. BirdLife International is daarom gestart met het tienjarige Helmeted Hornbill Action Plan, voor deze inmiddels ernstig bedreigde soort. Centraal staat de aanpak van de illegale vogelhandel via data-analyse, het delen van informatie en het stimuleren van een harde aanpak. Verder wordt voor alle andere neushoornvogelsoorten geëxperimenteerd met het ophangen van nestkasten, zodat ze kunnen overleven in het bos, ook als de woudreuzen zijn gekapt.