Moerassterns: variatie in zwart, grijs en wit

De zwarte stern is de bekendste van de moerassterns, maar zeker geen algemene broedvogel in Nederland. Broeden doen ze in de laagveengebieden van Midden-Friesland, Noordwest-Overijssel, in en rond het Groene Hart, in de Gelderse Poort, en plaatselijk elders. Daarbij zijn ze afhankelijk van krabbescheer (een waterplant) en/of speciaal uitgelegde vlotjes om hun nesten op te bouwen.

Alle drie moerassterns zijn trouwens zomergasten in Europa, overwinteren doen ze in Afrika. Tijdens de trektijd kunt u zwarte sterns bij veel grotere wateren en langs rivieren waarnemen. Die gebruiken Nederland als tussenstop.

Volwassen moerassterns in broedkleed vertonen vooral variatie in zwart, grijs en wit. Zo is de zwarte stern eigenlijk donkergrijs, met een zwarte kop. Als u ze in vlucht ziet, is dat iets om op te letten.

Bovenstaart, stuit, rug en bovenvleugels zijn asgrijs met donkerder handpennen. De snavel is zwart en de poten zijn kort en zeer donker. Anaalstreek en onderstaartdekveren zijn wit.

De witvleugelstern lijkt enigszins op de zwarte, maar is bij ons een zeer zeldzame broedvogel. Ze komen in Nederland bij hoge uitzondering tot broeden en vormen daarbij soms mengparen met zwarte sterns.

Maar tijdens de voorjaarstrek worden ze regelmatig gezien, met soms flinke invasies van vele tientallen tot wel honderden vogels. Let bij een groep zwarte sterns in het voorjaar op de vleugels. Want de naam zegt het al: bij witvleugelsterns zijn de vleugels zeer licht, aan de bovenkant onderbroken door een zwarte rug en aan de onderkant door zwarte ondervleugeldekveren. De witte vleugels vallen ook in zit duidelijk op. Samengevat: in vlucht ogen witvleugelsterns vooral zwart-wit.

De witwangstern was tot 2012 een onregelmatige en zeldzame broedvogel in Nederland. Maar sinds dat jaar wordt nu jaarlijks gebroed in de nieuwe moerasnatuur van het Zuidlaardermeergebied, bij de stad Groningen. Tijdens de trekperiodes kunnen ze ook elders opduiken in waterrijke natuurgebieden.

Qua uiterlijk heeft de witwangstern in zomerkleed iets meer van verre neven visdief of noordse stern dan de andere moerassterns. Toch is de verwantschap met de overige moerassterns meteen duidelijk. Zo hebben ze gemeen dat ze een korte, nauwelijks gevorkte staart hebben. Dit in tegenstelling tot de meeste andere sterns. Kort gezegd is de witwangstern een zwarte stern met witte wangen. Het koppatroon lijkt daardoor op dat van de ‘noordse dief’, maar de buik is zeer donkergrijs. Verder heeft de witwangstern een steviger snavel en langere poten dan zwarte en witvleugelstern.

In zomerkleed zijn de moerassterns goed te onderscheiden, bij het winterkleed ligt het gecompliceerder. Vanaf de zomer beginnen volwassen vogels al naar winterkleed te ruien, dus goed om ook die verschillen te leren.

Het komt het er op neer dat de donkerste delen van de veren tijdens de rui zeer licht worden, afgezien van een zwart petje bij zwarte en witwang. Verschillen tussen zwarte stern en de overige twee zijn dan dat de zwarte stern een donkere vlek op de zijborst houdt, die bij de andere ontbreekt. Witwangstern onderscheidt zich in dit kleed verder door de stevige snavel en doordat de kopkap is beperkt tot het achterhoofd.

Jonge moerassterns zijn met wat moeite ook uit elkaar te houden. Zo hebben jonge witvleugelsterns bijvoorbeeld lichte vleugels die sterk contrasteren met een donkere rug, en een witte stuit. Dit in tegenstelling tot jonge zwarte sterns.

Jonge witwangsterns lijken wat weer meer op de witvleugels van dezelfde leeftijd, maar de rug is lichter en duidelijk gebandeerd. De steviger snavel is ook bij de jonge vogels een goed kenmerk om ze te herkennen.