Het mooie werk van mijn Tunesische vogelvrienden

Tussen de plassen door laveert de auto het dorp uit, de heuvel op. Op weg naar de trektelpost op Cap Bon, een schiereiland dat als een vinger naar Italië wijst. Het is een springplank voor trekvogels die via deze route de Middellandse Zee oversteken.

Na een aantal dagen vergaderingen in de hoofdstad Tunis met de Tunesische vogelbescherming (‘Les amis des oiseaux’, AAO), ben ik op bezoek bij één van hun vrijwilligersgroepen: AAO Cap Bon. De avond tevoren verliep in een herkenbare sfeer: samen koken, speculeren over wat we zouden zien, veel lachen. Niet anders dan mijn vogelvriendenclub in Nederland; behalve dan dat we muntthee drinken in plaats van bier.

’s Ochtends is snel duidelijk dat de speculaties optimistisch waren: een laag wolkendek ontneemt het zicht en het is koud bij de telpost. Maar tijdens schaarse opklaringen ontrolt zich een magnifiek uitzicht: het laagland voor ons en aan weerszijden zee. Over deze landengte passeren jaarlijks duizenden roofvogels, ooievaars en andere trekvogels.

Een paar dappere boerenzwaluwen zijn de eerste tekenen van leven. Dan een bruine kiekendief die opstijgt, en nóg een, en nóg een. Na een paar rondjes vliegen ze gestaag tegen de wind in; die gaan de oversteek wagen! Misschien zie ik dezelfde vogels over een paar weken bij ons…

Vrouwen tellen mee

Ondertussen arriveren er meer trektellers. Opvallend is het grote aandeel vrouwen; een duidelijk hoger percentage dan bij ons op een willekeurige telpost! Trektellen is een sociaal gebeuren hier en ondanks kou en gebrek aan vogels heel gezellig. Mohammed, voorzitter van de groep, legt uit hoe je roofvogels uit elkaar houdt en veroorzaakt hilariteit met het uitbeelden van de vleugelstand van kiekendieven en wouwen.

Beneden ons sjouwen mannen met palen en netten. Het zijn vogelvangers, die het specifiek hebben voorzien op sperwers. Met grauwe gorzen als levend lokaas aan een touwtje proberen ze langstrekkende sperwers te verleiden binnen het bereik van hun klapnet te komen. De sperwers worden vervolgens afgericht en gebruikt om kwartels te vangen. Aan het einde van de kwarteltrek worden de sperwers weer losgelaten. Het is een eeuwenoude traditie. Het stadje El Haouaria staat bekend om zijn jaarlijkse festival waar de beste kwartelvanger een ware heldenstatus verwerft.

Jagen op sperwers

AAO Cap Bon werkt nauw samen met deze vogelvangers. Mohammed: “Het jagen op kwartels met sperwers zit hier diep in de cultuur, het gaat over van vader op zoon. Wij komen daar niet tegen in opstand, want dan zouden we geen voet aan de grond krijgen. In plaats daarvan gaan we in gesprek met de jagers, om afspraken te maken over hoe we deze traditie zo duurzaam mogelijk kunnen maken. Ze vangen per seizoen nu nog maar één sperwer per persoon. Dat hebben we voor elkaar gekregen. De meesten houden zich daaraan; de oudere generatie corrigeert de jongere.”

Mede dankzij financiering van projectactiviteiten door AAO zien de jagers hier ook het nut van in; ze worden partner in het tegengaan van stroperij en staan steeds vaker open voor wetenschappelijke informatie over trekvogels.

Via jongeren de ouders bereiken

Een zwarte wouw passeert, alle gesprekken verstommen en iedereen volgt de vogel. Hij keert echter weer terug; de tegenwind is blijkbaar te gortig. Amer, verantwoordelijk voor de natuureducatie, pakt het  gesprek weer op: “We zijn ook heel actief in natuureducatie. In ons eigen natuurcentrum organiseren we activiteiten en veldexcursies voor de jeugd van 3 tot 16 jaar. Die activiteiten zijn enorm populair! Via kinderen en leraren bereiken we ook hun ouders, en zo klinkt het natuurgeluid door binnen de lokale bevolking hier.”

Opkomst ecotoerisme

Tijdens de revolutie werd het politiekantoor, dat naast het natuurcentrum lag, in brand gestoken; daarbij liep ook het centrum flinke schade op. Er is nu financiering gevonden voor de bouw van een nieuw centrum, buiten de stad, zodat de combinatie met veldwerk makkelijker wordt. Amer: “We zijn van plan om daar ook toeristen te ontvangen, zodat de lokale bevolking inkomsten krijgt en ze de natuurwaarde van het gebied gaan koesteren; het wordt hun kapitaal.”

AAO Cap Bon is ook een van de groepen die meedraait in een internationaal gefinancierd ecotoerisme-project van BirdLife International dat het hele Middellandse Zeegebied bestrijkt.

Vogelliefde over grenzen heen

Vanuit Tunis onderhoudt AAO de contacten met hun vrijwilligersgroepen in het land. Maar ook daar zit een internationale dimensie aan. Hichem Azafzaf, bestuursvoorzitter van AAO: “Als AAO Cap Bon sterke trek van roofvogels ziet, bellen ze mij. Wij brengen dan onze Italiaanse collega’s aan de overkant op de hoogte, zodat hun vrijwilligers kunnen gaan posten om illegale jacht tegen te gaan. Vooral in de Straat van Messina is dat nog altijd een groot probleem.” Een prachtig voorbeeld van concrete, grensoverschrijdende bescherming van trekvogels!

Met tegenzin verlaat ik de telpost; ik moet die avond mijn vlucht halen in Tunis. Ik word hartelijk uitgezwaaid en realiseer me hoe verbindend de passie voor vogels is, over grenzen heen. Zolang er gedreven vrijwilligers zijn zoals die van Cap Bon, is er hoop voor het behoud van trekvogels!

Bernd de Bruijn