Grote sterns met weerstand

De taferelen op Texel waren dit voorjaar ronduit dramatisch te noemen. Aan de oevers van de Mokbaai, pal naast de haven waar de veerpont aankomt en vertrekt, lagen honderden en nog eens honderden dode grote sterns. Iedere dag weer. Allemaal slachtoffers van de vogelgriep, uit een kolonie die na jaren van afwezigheid net weer was neergestreken aan de andere kant van de dijk, in De Petten.

Aan het andere eind van het eiland, rond het natuurgebied Wagejot was het beeld al niet veel beter. Van in totaal een kleine vijfduizend Texelse broedparen wist welgeteld één paar in De Petten een jong groot te krijgen. De rest bezweek aan wat al sinds 1996 bekend staat als een hoog-pathogene variant van aviaire influenza H5N1. “Het is echt een gemeen virus”, vertelt sternenonderzoeker Mardik Leopold. “Ik vond vogels die voorover in het slik leken te zijn gekukeld, met de uitgebraakte voedselresten er nog naast. Kort daarvoor waren ze blijkbaar nog in staat geweest om visjes te vangen. Van het ene op het andere moment waren ze letterlijk omgevallen.”

Hoe anders is het gesprek met Leopold aan het eind van de zomer. Onder het heerlijke gekrijs van honderden grote sterns, kijken we naar een gloednieuwe kolonie op een schiereilandje van de Prins Hendrik Zanddijk, een nieuw natuurgebied aan de zuidoostkant van het eiland. Een week eerder heeft Leopold daar met hulp van terreinbeheerder Staatsbosbeheer een vijftigtal jonge vogels van kleurringen voorzien. Nu, gezeten op de dijk, is de onderzoeker gespeeld chagrijnig, omdat de vogels te ver zitten om de kleurringen af te lezen. Maar verder kan Leopold zijn geluk niet op. “Eind juni zijn 600 paar grote sterns hier aan een heel laat broedseizoen begonnen. In totaal zijn er 300 jongen uitgevlogen. Voor een normale kolonie is dat heel netjes. Voor zo’n late kolonie als deze is dat uitzonderlijk. En voor een kolonie in een door vogelgriep geteisterd broedseizoen is het ronduit hoopgevend!”, aldus Leopold.

Leopold heeft verschillende verklaringen voor deze positieve wending aan het eind van een dramatisch broedseizoen. “Het lijkt erop dat een klein deel van de broedvogels daadwerkelijk immuun is geworden – of is geweest – voor de vogelgriep. Op basis van de kleurringen kon ik herkennen dat een deel van de vogels die nu hier op de Zanddijk hebben gebroed, eerder in de weggevaagde kolonies een poging hadden gewaagd. Die hebben de griep dus overleefd.”

Een andere verklaring zoekt Leopold in ‘late vogels’. “Ieder jaar komen er wel vogels van drie of vier jaar oud heel laat in het seizoen uit Afrika. De meeste van hen komen niet tot broeden, omdat alle plekken in het ecosysteem letterlijk en figuurlijk bezet zijn. Maar dit jaar kwamen die vogels in een systeem met heel veel opengevallen plekken. Misschien hebben zij nu dus heel opportunistisch hun kans gegrepen, op een moment dat de griep al was uitgewoed.”

De afgelopen jaren broedden er steeds een kleine twintigduizend paar grote sterns in zo’n acht verschillende kolonies in ons land. Vrijwel al die kolonies zijn weggevaagd door de vogelgriep. “Alleen een kleine kolonie in de buurt van Yerseke is wonder boven wonder niet geraakt”, weet Leopold. Begin juni probeerde een groepje vogels op de Steenplaat op Texel een nieuwe kolonie te stichten, net als enkele honderden broedparen op Griend. Ook die kolonies gingen verloren, weet Leopold. “Blijkbaar ging er nog teveel virus rond onder de vogels. “Maar de kolonie die pas eind juni hier op de Zanddijk is ontstaan, was blijkbaar lang genoeg na de uitbraak.” 

“Met deze nieuwe kolonie en een vergelijkbare succesvolle late kolonie van enkele honderden sterns bij het Belgische Zeebrugge, is hopelijk de kiem gelegd voor het herstel van de populatie in Nederland”, zegt Leopold hoopvol. “Met een uitbraak van het phocine distempervirus onder zeehonden hebben we jaren geleden iets vergelijkbaars gezien. Ook toen richtte een virus een enorme slachting aan, maar zette een klein groepje overlevers blijkbaar een tandje bij. Met een snelle voortplanting werd de schade toen snel ingehaald. Het kan laten zien dat het aantal broedparen van de grote stern tot voor kort misschien aan het maximum van de draagkracht van dit gebied heeft gezeten. Met het leegvallen van heel veel plekken in het systeem, kunnen de weerbare vogels hopelijk snel weer een grote populatie van deze geweldige vogels opbouwen.”   

De hoogpathogene variant van H5N1 die nu al heel lang hardnekkig blijft rondgaan onder wilde vogels, is al in 1996 ontstaan op een ganzenhouderij in het Chinese Guangdong. Sindsdien is het virus verspreid onder zowel wilde als gehouden vogels. Steeds wanneer een pluimveehouderij in de EU besmet blijkt, worden de dieren ‘geruimd’, zoals dat zo eufemistisch heet. Op die manier zijn nu al vele miljoenen kippen en ander pluimvee ten prooi gevallen aan het virus. De pluimveehouders wijzen dan consequent naar wilde vogels als verspreiders van het virus, maar dat is dan wel een virus dat zijn oorsprong heeft in de virale snelkookpan die de intensieve ganzenhouderij in Guangdong is gebleken. Vervolgens is dit ganzenvirus via diverse soorten trekvogels, letterlijk de hele wereld overgevlogen; trekvogels die er zelf ook veel last van hebben.