Aantallen grote sterns in 2023: helft minder dan vorige jaren

Zoals bekend is het broedseizoen 2022 desastreus verlopen voor grote sterns. Vorig jaar brak in mei en juni de hoog-pathogene variant H5N1 van vogelgriep uit en veroorzaakte een enorme sterfte. Onder kuikens, maar ook onder volwassen grote sterns. Bijna alle kolonies werden weggevaagd, waaronder grote zoals die op Texel, bij Camperduin en in Zeeuws-Vlaanderen. Niet alleen door sterfte, maar ook omdat sterns die de uitbraak overleefden de kolonies verlieten. Het broedseizoen van 2022 was daarmee zo goed als verloren.

Een lichtpuntje was er wel, toen laat in het voorjaar toch een redelijke kolonie grote sterns zich vestigde op een nieuwe locatie: de Prins Hendrik Zanddijk op Texel, waar 600 paar zo’n 300 jongen grootbrachten. Ook in Vlaanderen streken ruim 800 paar neer, in de Zeehaven van Zeebrugge. Het leek erop dat een klein deel van de broedvogels daadwerkelijk immuun is geworden voor de vogelgriep, of dat al was.

Op basis van onderzoek met kleurringen bleek dat een deel van de vogels in de nieuwe kolonies uit de weggevaagde kolonies kwam en de vogelgriep dus heeft overleefd. Verder betrof vermoedelijk een groot deel van de broedvogels jonge vogels van enkele jaren oud. Die verblijven hun eerste levensjaren in de Afrikaanse overwinteringsgebieden, keren pas laat in het voorjaar in de broedgebieden terug en vestigden zich nu in de kolonies.

Er werd vorig jaar al vermoed dat een groot deel – mogelijk de helft – van de volwassen vogels was overleden aan de ziekte. Alle ogen waren daarom gericht op 2023: hoeveel grote sterns komen terug en wat gaan ze doen? Nu het broedseizoen in volle gang is en de kolonies grote sterns zich hebben gevestigd blijkt dat er zo’n 9000 paar grote sterns in Nederland en Vlaanderen broeden, aldus het overzicht van grote stern-enthousiasteling Kees de Kraker, die in contact staat met alle tellers en onderzoekers van grote sterns in Nederland.

Het gaat om twee grote kolonies in Nederland: Prins Hendrik Zanddijk op Texel (NH) met 2740 paar en eilandje De Bliek in het Haringvliet (ZH) met 2036 paaren één in de Zeehaven van Zeebrugge (B), 4177 paar. Daarnaast zijn er nog zo’n vijf kleinere kolonies in het Waddengebied en in de Delta. Opvallend: de gebieden met kolonies die vorig jaar zwaar zijn getroffen door vogelgriep bleven dit jaar vacant, waaronder die van Waterdunen (ZL) Wagejot en de Petten op Texel (NH), Griend en De Putten bij Camperduin (NH).

De kolonie grote sterns van Zeebrugge groeit richting 4300 paar en is nu de grootste van Europa. De kolonie maakt onderdeel uit van de Delta-populatie, een groot deel heeft eerder gebroed in Waterdunen in Zeeuws-Vlaanderen. Wouter Courtens van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek in Vlaanderen onderzoekt de kolonie intensief: “De sterns die hier broeden komen uit allerlei landen: uit alle Nederlandse kolonies, maar ook uit Ierland, Groot-Brittannië, Duitsland en zelfs Denemarken.” Vogels zijn grenzeloos, blijkt maar weer. Courtens benadrukt dat de vestiging in Zeebrugge ook te danken is aan een elektrische afrastering om vossen buiten de deur te houden. “Na een afwezigheid van 15 jaar zijn hier in 2022 eindelijk weer grote sterns gaan broeden. Die bovendien heel succesvol waren. Er was toen weinig sterfte door vogelgriep. Net als dit jaar!” klinkt Courtens enthousiast.

Op Texel is de vorig jaar nieuw ontstane kolonie grote sterns op de Prins Hendrik Zanddijk gegroeid tot ruim 2700 paar dit jaar, eind mei door Waardenburg Ecology geteld met een drone. Er staat een webcam, waarmee onderzoekers in de gaten kunnen houden hoe het de kolonie vergaat en of er sterfte is onder de vogels.

Grote stern-fanaat Mardik Leopold van de WUR lukt het zelfs om met de webcam kleurringen af te lezen. “Zeven al in totaal. Hier zat één stern bij die in 2017 als jong is geringd op Texel. De overige vogels waren nog maar een paar jaar oud, wat suggereert dat een groot deel van de kolonie uit jonge vogels bestaat die nu de kans krijgen om te gaan broeden”, aldus Leopold. Verder worden ook hier nauwelijks dode vogels gevonden, die bovendien heel snel worden verwijderd door Staatsbosbeheer..

De kolonie op de Prins Hendrik Zanddijk blijft overigens kwetsbaar voor verstoring. Thomas van der Es, boswachter van Staatsbosbeheer dat het gebied beheert: “Er broeden niet alleen grote sterns, maar ook dwergsterns, visdieven, noordse sterns en bontbekplevieren, allemaal grondbroeders. Er meren bootjes aan, kite-surfers komen te dichtbij de broedplaatsen en er komen soms mensen met honden die lak hebben aan de borden en een bekeuring voor lief nemen. We hebben er onze handen vol aan.” Ook de kolonie van 300 paar grote sterns op de Steenplaat, een zandbank tussen Texel en Vlieland, is erg kwetsbaar voor verstoring, door aanlandende watersporters.

Het is natuurlijk nog afwachten hoe de rest van het broedseizoen verloopt en of de vogelgriep al of niet sterfte veroorzaakt. Maar de voortekenen zijn hoopvol. Wellicht dat het snel opruimen van dode vogels in de kolonie een positieve rol speelt. Dit is een belangrijke maatregel uit een door deskundigen opgesteld protocol over hoe om te gaan met vogelgriep in kolonies. Veel beheerders in Nederland rennen zich daarom de benen uit het lijf. Niet alleen in de kolonies grote sterns, maar ook in die van kokmeeuwen, die nu harder worden getroffen door vogelgriep dan vorig jaar.

De grote sterns zullen nog vele jaren nodig hebben om weer op het peil te komen van vóór 2022, laat staan van dat van de jaren vijftig, vóór de giframp met landbouwbestrijdingsmiddelen. Het is een langlevende soort die gemiddeld maar één jong in de twee jaar grootbrengt. Om te kunnen herstellen, hebben ze onze hulp hard nodig. Door ervoor te zorgen dat er genoeg geschikte, veilige broedgebieden zijn en dat de voedselvoorziening goed is.

Een soortbeschermingsplan voor deze en andere zwaar getroffen vogelsoorten zou hierbij kunnen helpen; naast het uitvoeren van degelijk en robuust visserij-,  landbouw- en natuurbeleid. Vogelbescherming blijft de urgentie hiervan onder de aandacht brengen van onze politici en bestuurders, waaronder de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit én de Europese Commissie, dat laatste in BirdLife-verband. Nederland en andere landen dient verder echt anders om te gaan met het houden van pluimvee. De pluimveehouders wijzen steeds naar wilde vogels als verspreiders van het dodelijke vogelgriepvirus, maar dat is dan wel een virus dat zijn oorsprong heeft in de pluimveehouderij.

Met dank aan Kees de Kraker voor zijn overzicht van alle kolonies grote sterns in Nederland en Vlaanderen en aan alle professionals en vrijwilligers die niet zelden dagelijks in de weer zijn met ‘hun’ grote sterns.