Een reddingsboei voor 21 broedvogels in de Waddenzee

Je moet het een keer ervaren. Tienduizenden kanoeten zwenkend boven een wadplaat om een slechtvalk te ontwijken. Duizenden rotganzen die vlak over je hoofd het wad opvliegen. Het onafzienbare slik vol steltlopers die allemaal op een andere wijze hun kostje bij elkaar scharrelen. De geluiden van wulpen, tureluurs, scholeksters. Je kunt niet anders dan diep onder de indruk zijn van de vogelrijkdom van de Waddenzee.

Het is vooral het beeld van de immense groepen trekvogels, die ons beeld bepalen van de Wadden. Maar als je in voorjaar en zomer aan de randen van het wad staat, dan zie je nog véél meer. Een scholekster werkt een kokkel open en vliegt er mee de dijk over, naar zijn jongen. Een stroom van grote sterns is op weg naar de kolonie met dikke zandspieringen in hun snavels. Grote groepen donzige eiderkuikens worden bewaakt door meerdere vrouwtjes. In de aangrenzende kwelders en duinen zingen tapuiten, baltsen wulpen en jaagt een velduil. De Waddenzee is niet alleen onmisbaar voor trekvogels, maar ook voor broedvogels.

Dynamiek van wind en water bepalen hoe het Waddengebied er uitziet. Kijk maar op het strand, na een storm. Maar ook mensen spelen een hele belangrijke rol, onder meer door de kustlijn vast te leggen met zandsuppleties, dijken aan te leggen, kweldergebieden in te polderen en, al langer geleden, door de afsluiting van de Zuiderzee. Hierdoor zijn natuurlijke processen aan banden gelegd en enorme oppervlakten moeras- en kweldergebieden verdwenen: belangrijke leefgebieden voor vogels. De natuur krijgt nu weinig kans om nieuwe leefgebieden te maken.

Maar verlies aan geschikt broedgebied is niet het enige. Duinen en kwelders verruigen snel door gebrek aan dynamiek van wind en water én toegenomen stikstofdepositie; hierdoor ontstaan struwelen en dichte grasvegetaties, waar bijvoorbeeld tapuiten niets te zoeken hebben.

Klimaatverandering zorgt daarnaast voor zeespiegelstijging en steeds meer voorjaars- en zomerstormen, waarbij nesten wegspoelen. Soms mislukt zo een heel broedseizoen, zoals van dwergsterns. Bovendien worden veel natuurgebieden intensief gebruikt door recreanten, van wandelaars met honden tot kitesurfers. Dat verstoort vogels, waardoor ze hun nesten verlaten. Vooral bontbek- en strandplevieren zijn hier gevoelig voor.

Door dit alles nemen veel broedvogels, zoals scholekster en kluut sterk in aantal af; sommige soorten, zoals strandplevier en blauwe kiekendief, zijn bijna verdwenen. Er komen eenvoudigweg niet genoeg jongen groot om de populaties in stand te houden. Deze zorgelijke situatie speelt al geruime tijd en het Actieplan moet daar verandering in brengen.

Het Waddengebied is het belangrijkste natuurgebied van Noordwest-Europa; de bescherming ervan is in wet- en regelgeving en internationale verdragen vastgelegd. Zoals Natura 2000 en internationale verdragen voor wetlands en trekkende watervogels. Het verplicht Nederland tot het nemen van maatregelen ter bescherming. De Waddenzee staat ook op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Het Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) heeft een Streefbeeld opgesteld voor 2030: een beeld met gezonde, florerende vogelpopulaties. Het Actieplan Broedvogels Waddenzee is geschreven in opdracht van dit PRW en komt voort uit afspraken die Nederland, Duitsland en Denemarken hebben gemaakt om de vogels van de Waddenzee te beschermen.

Voor 21 soorten broedvogels zijn nu beschermingsmaatregelen opgesteld, veelal gebiedsmaatregelen. Bijvoorbeeld om het beheer te verbeteren, nieuwe leefgebieden in te richten en verstoring en overmatige predatie tegen te gaan. Doel is herstel van gezonde vogelpopulaties. Daarvoor is het aantal vogels belangrijk, maar ook of er jongen grootkomen en de sterfte gering is. Maar je moet ook immigratie en emigratie in de gaten houden, want vogels kunnen verhuizen van bijvoorbeeld de Duitse naar de Nederlandse Waddenzee. Dan lijkt het of het goed gaat, terwijl dat niet zo hoeft te zijn.

De broedvogels waar het plan zijn kenmerkend voor de Wadden én sterk in aantal achteruitgegaan. Ze zijn onderverdeeld in groepen, op basis van het leefgebied en hun leefwijze. Dat maakt het werk praktisch uitvoerbaar, want de beschermingsmaatregelen zijn dan min of meer hetzelfde voor de soorten binnen een groep.

Zo zijn vijf groepen onderscheiden: roofvogels (blauwe kiekendief, velduil), weide- en kweldervogels (scholekster, kluut, kievit, grutto, wulp, tureluur), koloniebroeders (zilvermeeuw, stormmeeuw, kokmeeuw, grote stern, visdief, noordse stern), strandbroeders (bontbekplevier, strandplevier, dwergstern) en duinvogels (eider, bergeend, wulp, tapuit en paapje).

Het Actieplan Broedvogels Waddenzee is afkomstig van een hele reeks organisaties, van provincies tot natuurbeschermingsorganisaties. Hiervoor werden onder meer veldbezoeken afgelegd en beheerders geïnterviewd. Er werd over knelpunten en oplossingen gediscussieerd in zaaltjes, met veel koffie. Want vogels beschermen is mensenwerk.

Het betekent ook dat andere gebruikers en bezoekers van de Wadden gewonnen moeten worden, want niets gaat vanzelf. En dus zou u als argeloze waddengast de komende zomers zomaar een vogelwachter kunnen tegenkomen. Bijvoorbeeld bij een afgezet stuk strand of op een dijk, om u te verrassen met een blik door de telescoop op een van die vogels die de Wadden maken tot wat ze nu nog steeds zijn: onvervangbaar en dik het beschermen waard.