De koolmees en ik

Ik had niet een speciale voorliefde voor de koolmees, maar had er ook geen hekel aan. Dat veranderde toen ik in 2009 nachtvlinders ging tellen op mijn balkon. Ernaast lag een groenstrook met wat oudere bomen en daar huisde een koolmeespaar met jongen. Die jongen moesten eten hebben, veel eten. En nachtvlinders zijn voor een koolmees gewoon eten.

Nu heb ik het niet zo op brutaaltjes, zowel bij mensen als bij dieren. En dan zit je met de koolmees slecht. De ochtend was altijd een race tegen de klok. Lukte het mij om alle vlinders te determineren voordat de koolmezen het balkon leegvraten? Menigmaal verloor ik en zag ik met lede ogen aan dat de ene na de andere nachtvlinder vakkundig gemolesteerd werd en opgevreten. Dat ging in een razend tempo: pakken, vleugeltjes eraf bijten en weg. Op basis van de vleugeltjes kon ik er soms nog wel een naam op plakken, maar leuk was het allemaal niet.

Een geheel nieuwe situatie ontstond toen eind oktober het nachtvlinderseizoen erop zat en ik de koolmezen wat voer aanbood. Eerst gaf ik ze pinda’s in een korf aan de muur. Nog steeds gefocust op nachtvlinders, keken ze niet naar de korf. Toen er eindelijk eentje begon te pikken in een pinda, had hij (of zij) al snel door dat je kon kiezen: of tussen het gaas stukjes pinda afpikken, of aan de zijkant hele pinda’s meenemen. Het laatste was natuurlijk het makkelijkste en leverde het meeste op. Andere koolmezen volgenden snel en de korf was binnen de kortste keren leeg.

Koolmezen hebben een duidelijke behoefte om soortgenoten weg te jagen bij hun eten zag ik, dus dat leegeten ging niet zonder slag of stoot. Het verdedigen van de korf gebeurde op twee manieren: keihard komen aanvliegen zodat aanwezige koolmezen schrikken en opzij gaan, of als ze al op de korf zaten: de vleugels iets laten hangen en een soort dreighouding aannemen. Er was maar één plek waar ze de pinda’s uit de korf konden halen, dus het was vechten om die plaats.

Een tweetal koolmezen was individueel herkenbaar, één door een zwarte wang aan een kant en de ander door een moedervlek op de wang. De zwartwang was een brutaaltje. Hij zag er wat verfomfaaid uit en weerde zich enorm als er andere koolmezen op de korf af kwamen. De moedervlek was wat bescheidener.

Later heb ik een plastic bord op het balkon geschroefd en daar zaad ingestrooid. Dat gaf een ander effect. Het bord was groot genoeg om een stuk of zeven koolmezen tegelijk te laten eten. Er werd nog wel wat gescholden en gedreigd, maar meermalen zaten vier tot zeven vogels samen te eten, daardoor was de noodzaak voor agressie kleiner. Wat opviel: de brutaaltjes gingen niet op de rand zitten maar er middenin. Zo laten ze duidelijk blijken dat het hún bordje is en dat andere koolmezen er alleen met toestemming eten.

Hoewel ook Estland dit jaar geen winter kende (het was de warmste winter sinds in 1961 de metingen begonnen, is me verteld) kwamen er wel steeds meer koolmezen op het voer af. Nu was ik in Nederland ook wel een paar van die beesten gewend, maar hier ging het er toch wat serieuzer aan toe. In februari had ik soms dagen dat er naar schatting 60 koolmezen rond het voer rondhingen. Voor de grap heb ik een paar maal bijgehouden hoe vaak er een koolmees op het voer afkwam door het aantal voer-meescontacten per  minuten te tellen. Het record staat op 177 binnen vijf minuten, dus 177 keer pakte een koolmees iets van het schoteltje binnen een tijdsbestek van 5 minuten!

Half maart begon het aantal koolmezen af te nemen. Dat gebeurde vlak nadat de eersten fanatiek begonnen te zingen. Blijkbaar was dat het moment om te vertrekken en de energie te gaan steken in een nageslacht. Het is nu eind maart en de eerste nachtvinders komen tevoorschijn. Een mooi moment om te stoppen met voeren en mijn energie weer wat meer op de nachtvinders te gaan richten.