De comeback van de visarend

Een geelomrand oog speurt vanaf een dode boom die in ondiep water staat. Dan een rimpeling. Een baardmeerval verlaat de bodem, zwemt ondersteboven en hapt een insect van het wateroppervlak. De vis gokt op zijn donkere buik om niet gezien te worden; vissen zijn doorgaans licht van onder en donker van boven als camouflage.

Maar miljoenen jaren evolutie heeft de ogen van de visarend superscherp gemaakt. Een paar snelle vleugelslagen, een glijvlucht met vooruitgestrekte klauwen, gespetter: beet! Deze scène voltrekt zich op het Voltameer in Ghana. Maar het tafereel kan ook in Nederland plaatsvinden, met een brasem ditmaal, in de Brabantse Biesbosch. Daar broedt sinds 2016 het eerste paartje visarenden van Nederland. Dat zullen er meer worden, daarvan zijn vogelkenners wel overtuigd. Want de visarend verovert Europa. Of eigenlijk: maakt zijn comeback.

De visarend is een uniek dier. De enige roofvogel bij ons die uitsluitend vis eet. Elders schijnen ze ook wel eens van dit strikte dieet af te wijken.

In z’n voorkomen lijkt de visarend eerder een forse mantelmeeuw dan een arend. Het is een lange-afstandstrekvogel die Nederland tot voor kort slechts passeerde op doorreis naar vooral Duitsland en Scandinavië. De beste tijd om visarenden te zien is nog altijd april-mei en augustus-september, de maanden waarin de arenden op trek zijn.

Vroeger werden visarenden vervolgd, omdat ze als concurrenten van vissers gezien werden. Tegenwoordig is deze visspecialist aan zijn terugkeer bezig. Vooral doordat we zijn gaan inzien hoe belangrijk grote rustige natuurgebieden zijn. De visarend kun je beschouwen als de beloning voor het beschermen van grote natte natuurgebieden, de zogeheten ‘wetlands’.

In Nederland is de ontwikkeling van de Oostvaardersplassen en de Biesbosch cruciaal geweest. Een eerste broedpoging werd in de Oostvaardersplassen ondernomen. Maar blijkbaar was de tijd nog niet rijp. In 2016 was de eer aan de Biesbosch; in een dode populier aan de rand van een geweldig groot nieuw natuurgebied, de Noordwaard, broedde de eerste visarend sinds mensenheugenis in Nederland.

Je kunt je afvragen waarom de visarend niet al eerder in Nederland z’n rentree maakte. Deze slanke roofvogel komt immers in grote delen van Europa voor. Overal waar visrijk helder water en voldoende rustige broedplekken voorhanden zijn. Op één voorwaarde; er moeten voldoende uitkijkpunten zijn. Dode bomen zijn ideaal omdat die vrij zicht én een vrije vliegroute opleveren. Zodra een vis zich blootgeeft, moet de arend kunnen reageren. Het verrassingselement is belangrijk voor het jachtsucces van visarenden.

Maar wat óók heel belangrijk is: absolute rust in het broedgebied. Voor een comeback moet het broedgebied méér dan goed zijn. Een beetje vis in een relatief rustig gebied: niet goed genoeg. Hoe fijn het ook is om de natuur in te trekken, visarenden laten zien dat het óók nodig is om in grote natuurgebieden zones in te stellen waar mensen even plaats maken. De beloning is ook duidelijk; zo keren soorten terug die ons – zij het op afstand – demonstreren hoe een vis geslagen wordt, hoe biddend boven het water wordt gejaagd en hoe jongen opgroeien in een gigantisch nest in een dode boom in De Biesbosch.