Buitengewoon fraaie futen baltsen buitensporig

De fuut is vele malen talrijker dan de andere futensoorten in ons land en is dus dé fuut. Hij broedt bovendien ook in de stad én heeft een heel lang broedseizoen– hij broedt soms in de winter! Veel mensen kennen zijn spectaculaire balts. Eén element van deze balts zie je vaak, zoals het kopschudden. Dit blijven futen doen als ze gepaard zijn, het dient de paarband; je ziet het ook nog na het leggen van de eieren. Andere elementen zie je veel minder omdat die beperkt zijn tot de paarvorming. Zoals deze kattenhouding, die een rol speelt tijdens de zogenoemde ontdekkingsceremonie. Een vroege fase in de paarvorming en nog maar het eerste bedrijf in dit bijzondere natuurtheater. Gewoon, bij u om de hoek.

Een zeldzame broedvogel in ons land is de roodhalsfuut, zelden van dichtbij te zien. Ik weet het daarom nog goed: in het Vechtplassengebied bij Nederhorst den Berg hield in 1992 een paartje roodhalsfuten domicilie. We hielden dat met enkele vogelaars stil, wie weet zou het tot een broedgeval komen. Gewapend met telescoop en schetsboek heb ik uren genoten van de roodhalsfuten. In hun prachtkleed, compleet met kastanjebruine hals, zachtgrijze wangen en daarboven een heuse, zwarte toreadorsmuts voerden zij hun balts uit. Zeker, veel ingetogener dan die van de fuut. Ze bliezen hun rode hals op en richtten hun kleine oorpluimen op. Maar het geluid dat ze erbij produceerden…het balken van een ezel, daar had dit nog het meeste van weg! Uiteindelijk hebben we geen nest gevonden.

In maart en april transformeert de geoorde fuut zijn saaie winterpak – driedelig grijs – in verbazend korte tijd naar het prachtkleed. Dit woord gebruiken we veel voor vogels in hun zomeroutfit, maar bij futen is dit een treffende benaming. De geoorde fuut in prachtkleed is sjiek, met gouden oorpluimen, diep kastanjebruine flanken en fluweelzwarte hals, borst en bovenzijde. De intens rode ogen, die je op verbazingwekkend grote afstand ziet, maken het geheel af. De geoorde fuut is hiermee helemaal het mannetje. Én vrouwtje, want bij alle futensoorten zien man en vrouw er identiek uit. Een heel gedoe nog bij de toenaderingspogingen in de balts, want met welk geslacht hebben we eigenlijk te maken?

De kuifduiker broedt niet in Nederland en is eigenlijk de geoorde fuut van het noorden. Ze zijn sterk  verwant aan elkaar – zo zag ik in Zweden een kuifduiker en een geoorde fuut met elkaar baltsen! Kuifduikers broeden net als geoorde futen ook graag onder de beschermende paraplu van kokmeeuwen. Kuifduikers zwemmen er tussen de nesten van kokmeeuwen door, in heel ondiep, rijk met planten begroeid zoet water. Zo ondiep zelfs, dat ze nauwelijks kunnen duiken. Maar klaarblijkelijk wel met voldoende voedsel: kleine visjes, waterinsecten en ander klein dierlijk spul. In de winter zoekt hij liefst zout water op. Niet de volle zee, maar baaien en ondiepe kustzones. Meestal blijven ze ver weg – een kuifduiker van dichtbij, in prachtkleed, is daarom een buitenkansje.

Een vreemde fuut in de bijt, de dodaars. Hij behoort tot een geslacht met wereldwijd nog vier soorten. De naam dodaars komt van ‘dod-aars’. ‘Dod’ is een oud Nederlands woord voor stomp. Een ‘stompkontje’ dus, want hij heeft vrijwel geen staart. De dodaars is klein, de helft van een gewone fuut. Een landelijk dagblad publiceerde eens een foto van een winterse fuut in een gracht, met een paar dodaarzen aan zijn zijde. In het bijschrift stond dat de futen wel erg vroeg jongen hadden dit jaar! Omdat de dodaars zo klein is, neemt hij soms genoegen met zeer kleine plasjes. Ooit zag ik er een in een bosvijver met een doorsnede van nog geen tien meter. Hij leeft verborgen, maar laat zich des te meer horen. Een paartje dodaarzen kwettert er vaak op los, in duet.