Belg redt Fries kemphanen-onderzoek

“Het hoofddoel is begrijpen hoe de lek, de bijzondere baltsplaats van kemphanen, werkt. Onder meer door beschrijvend werk op basis van observaties in het veld in Scandinavië. Ook een goed begrip van de voorbereiding op het lekseizoen tijdens de lentetrek is daarbij belangrijk, zoals in Friesland.

De laatste jaren lijkt de kemphaan het bijzonder moeilijk te hebben: de aantallen gaan zeer sterk achteruit, in die mate dat ik de laatste twee veldseizoenen nog maar weinig activiteit op leks in twee vroegere bolwerken heb kunnen waarnemen. Gaat deze soort verdwijnen uit West-Europa voor we de geheimen van het bijzonder voortplantingssysteem hebben kunnen doorgronden?

De oorzaken van die achteruitgang beter begrijpen, wordt gaandeweg belangrijker dan de meer fundamentele vragen rond de werking van de lek! Zo zouden we, op zijn minst voor de belangrijke pleisterplaatsen in Nederland, gepaste maatregelen moeten kunnen voorstellen om de soort te helpen.”

“Als bioloog, als vrijwilliger voor het project van Theunis Piersma en als onafhankelijk onderzoeker, samenwerkend met Theunis Piersma van de Rijksuniversiteit Groningen en Bart Kempenaers van het Max Planck Institute for Ornithology, Duitsland.”

“Het is eerder toevallig gekomen: door me te verdiepen in de projecten achter de kleurringen die ik aflas, leerde ik het project rond kemphanen in Friesland van Theunis Piersma kennen. Door op zoek te gaan naar kemphanen met kleurringen in Scandinavië,  kreeg ik interesse in het gedrag op de baltsplaats. En hoewel er al heel wat werk gebeurde rond deze soort, bleek al snel dat er nog veel te ontdekken was. Door de grote variatie in het broedkleed van de haantjes hoeven ze niet gevangen te worden om toch individuele vogels te herkennen op de lek, de baltsplaats.”

“We bevestigen de - in de recente literatuur vergeten - opdeling van zogenoemde satelliet-mannen in centrale, sterk aan een lek gebonden mannen, en perifere satellieten, die in 1966 werd beschreven door Hogan-Warburg.

Een lek bestaat uit enkele honkmannetjes en centrale satellieten, en wordt tijdens een seizoen bezocht door een groot aantal randmannetjes en perifere satellieten.

In tegenstelling tot hun imago van vechtersbazen, lijkt ‘endurance rivalry’ – waarbij energiereserves de aanwezigheid van concurrerende haantjes op de lek begrenzen –, sterk bij te dragen aan het copulatiesucces op de kemphaanlek. Eenvoudigweg aanwezig zijn, voorspelt in belangrijke mate hoe succesvol haantjes zijn.

Het is duidelijk dat de kemphaan sterk achteruit gaat in West-Europa. Hoewel het een algemene soort was, zijn er vaak onvoldoende gegevens beschikbaar om de precieze oorzaken van deze achteruitgang aan te wijzen. Zo was het bijvoorbeeld erg moeilijk om het verloop van de aantallen te reconstrueren in de verschillende grote overstromingsgebieden in de Sahel, waar de meeste van ‘onze’ kemphanen overwinteren. Zie mijn artikel in Limosa.

Veel werk is nog in het stadium van dataverwerking of als manuscript in voorbereiding. Aspecten die behandeld zullen worden, zijn onder meer de variatie in de aanwezigheid van kemphanen met kleurringen in Friesland, het opvetten in Friesland, de habitatvoorkeur in Friesland, de rol van agressie op de baltsblaats en de interactie tussen onafhankelijken en satellieten aldaar.”

“Ja, want ik doe dit werk vrijwillig, niet op vraag maar wel met aanmoediging van Theunis Piersma! De tijd die ik aan de kemphaan besteed, en de doelstellingen die ik me nu gesteld heb, waren niet voorzien toen ik eraan begon in 2011. Het is daarbij een grote meerwaarde om te kunnen voortbouwen op het voormalige onderzoek in Friesland.”

Foto's: Raf Vervoort