Aparte slapers, die vogels

Presteert u het ook wel eens om maar een paar uur per nacht te slapen? Terwijl er eigenlijk weinig aan de hand is en u een prinsheerlijk bed hebt. Veel mensen hebben last van slaaptekort. Moet u zich voorstellen hoe het is om buiten te slapen in de vrieskou, balancerend op een boomtak, met één oog open, of zelfs vliegend. Het is een wonder, dat vogels ooit aan genoeg rust komen om goed te functioneren.

De meeste vogels slapen met hun kop naar achter gedraaid en onder de veren gestoken. Ze slapen vaak waar ze overdag ook zijn. Dat is op een tak verscholen tussen de bladeren, of zoals spechten, hangend aan een boomstam. Watervogels slapen meestal op het water, waar ze veilig zijn voor landroofdieren. Weidevogels slapen op drassige stukken grasland. En gierzwaluwen, die het merendeel van hun leven niet aan land komen, slapen zelfs zeilend door de lucht.

Vogels slapen op de momenten dat ze niet kunnen eten. Dat is lang niet altijd ’s nachts. Zaadeters, zoals mezen en vinken, hebben daglicht nodig om hun voedsel te vinden, dus zij slapen wel als het donker is.

Wadvogels, die schelp- en andere diertjes zoeken op de wadplaten, slapen als het hoogwater is en de platen onderlopen. Zodra het laagwater is worden ze weer wakker, dag of nacht.

Uilen jagen veelal op dieren zoals muizen die actief worden in de schemering en nacht (juist om niet opgegeten te worden, maar dat terzijde). Zij slapen daarom als het licht is.

Vogels vallen niet uit de boom als ze op een tak slapen en wegdoezelen. Dat komt omdat ze een klemmechanisme in hun poten hebben waardoor vasthouden als vanzelf gaat en loslaten juist moeite kost. Precies andersom als bij ons dus.

Als een vogel op een boomtak gaat zitten, buigen zijn enkels bij het neerkomen. Pezen die langs de achterkant van de poot naar de tenen lopen, worden dan strak gespannen en de tenen krommen zich. De vogel zit zo vastgeklemd op de tak en moet actie ondernemen om los te komen. Als een vogel sterft in zijn slaap, is het hierdoor schier onmogelijk om hem los te krijgen.

Weidevogels en andere grondslapers klemmen zich niet vast, maar staan moeiteloos te slapen op één poot. Dat kan, omdat ze in verhouding erg lange tenen hebben en minstens één teen die naar achteren wijst. Ze hebben dus een relatief groot raakvlak met de grond en kunnen hun zwaartepunt daar zonder veel moeite en reflexmatig recht boven houden.

De reden dat veel vogels een poot optrekken tegen hun buik als ze slapen, is dat ze daardoor minder warmte verliezen. Die opgetrokken poot zit daar goed geïsoleerd tussen de veren. Een andere manier om minder lichaamswarmte te verliezen, is het opzetten van de veren. Vogels zitten er dan bij als kleine ronde bolletjes. Zo komt er een extra luchtlaag tussen de donsveren die helpt isoleren.

In de winter zoeken vogels natuurlijk ook een zo beschut mogelijke plek als ze gaan slapen. Bij mezen is dat regelmatig een nestkastje. Reden om het goed schoon te maken in het najaar, dan hebben ze geen kriebelbeestjes in hun slaapkamer. De staartmees en boomkruiper slapen zelfs met een groepje tegen elkaar aan in een nestkast of op een andere plek. Zo houden ze elkaar warm en verliezen nog minder energie bij het slapen.

Vogels slapen veel minder diep dan mensen. Dat komt omdat ze alerter moeten blijven dan wij, om bij gevaar (roofdieren) snel te kunnen reageren. Ze kennen wel een diepe droomslaap, maar slechts in een kort deel van de slaaptijd. Daarnaast slapen veel vogels maar half: de ene helft van de hersenen slaapt en de andere helft is wakker. Eén oog is dan open zodat ze toch waakzaam blijven. Sommige vogels presteren dit zelfs als ze vliegen, bijvoorbeeld tijdens de trek. Dan is dat open oog handig om nergens tegenaan te botsen.

Vogels die buiten de broedtijd in grote groepen slapen, zoals spreeuwen en kauwtjes, kunnen wel diep slapen, omdat hun groepsgenoten op vijanden letten. Althans, de vogels met een hoge rang die aan de binnenkant van de groep zitten slapen diep. De vogels met een lagere rang die aan de buitenkant zitten, slapen half, want die moeten een oogje in het zeil houden. Die redden vast ook niet meer dan vier uur slaap.