2020 is het Jaar van de Wilde Eend

Vooral in het najaar is het genieten van wilde eenden: na hun dubbele rui zijn de vogels prachtig op kleur. En ook al behoorlijk onrustig, want de balts begint vroeg bij Anas platyrhynchos. Uitgedost met hun oogverblindende, iriserende groene koppen – het effect van een samenspel van pigment en veerstructuur – zwarte staartveren in een leuke krul en metaalblauwe spiegel, sloven de mannen zich uit voor de dames. Halzen strekken, koppen en staarten schudden, borsten prononceren en water in het rond spatten. Te midden van al dit tumult maakt zíj rustig haar eigen keuze. Nog vóór de jaarwisseling worden de huwelijken gesloten en dagelijks bekrachtigd met een vrijpartij. Niet dat daarvan jongen komen; bevruchting is er nog niet bij.

Ze zijn mooi, maar niet direct muzikaal, die pronte woerden. Veel verder dan rhaeb en pioe komen ze niet. Nee, dan de dames! Mevrouw snatert, een wilde eend waardig; zij piept, mekkert en rhaeb’t ook nog. De vrouwelijke suprematie op dit vlak is opvallend en zeldzaam in de vogelwereld. Anatomisch lijkt het ook moeilijk verklaarbaar. Want in tegenstelling tot de woerden bezitten de wijfjes geen verbeende trommel op de plek waar de luchtpijpen zich splitsen; de plek waar bij zangvogels het zangapparaat zit.

Schrale of rijke zangkunsten, ze worden tegenwoordig minder gehoord. Okay, ons land telt nog steeds zo’n 200.000 tot 300.000 broedparen, maar de afname van 30% is significant. “Dan bekruipt je toch het gevoel ‘verdorie, alwéér zo’n vogel van het boerenland’. Het aantal overwinterende wilde eenden is sinds 1990 zelfs met 40 procent gedaald. In veel Natura 2000-gebieden wordt de norm voor wilde eenden niet eens gehaald”, zegt Ruud Foppen, onderzoeker bij Sovon Vogelonderzoek en Vogelbescherming Nederland.

Foppen vindt het belangrijk om zo snel mogelijk de oorzaken te achterhalen. “Pas dan kunnen we beschermen. Er zijn vreemde dingen gaande. Zo daalt alleen bij ons, en niet in de ons omringende landen, het aantal broedparen en lijkt het kleinere aantal overwinteraars niet te linken aan – zoals je zou verwachten – de klimaatverandering.”

Er is nog veel onduidelijk, maar helemaal met lege handen staan onderzoekers en beschermers gelukkig niet. Met het doorrekenen van bestaande gegevens is inmiddels duidelijk dat de oorzaak van de daling van het aantal broedvogels niet zit in een slechter broedresultaat. Uit elk succesvol nest lopen nog steeds ruim acht jongen weg. Foppen: “De overleving van de volwassen dieren is dankzij de verminderde jachtdruk zelfs verbeterd. Het moet dus ergens tussen die jonge-kuikenfase en de volwassenheid mis gaan.”

Opgroeien vraagt veiligheid en vreten en het is niet duidelijk waaraan het schort. Het aantal belagers – snoek, blauwe reiger, buizerd, ooievaar – lijkt te zijn gestegen, “maar we weten ook dat er in de insectenwereld heel wat aan de hand is. Waterverontreiniging en gifstoffen zoals neonicotinoïden hebben de hoeveelheid insecten enorm doen dalen. Een belangrijk gegeven; eendenkuikens groeien immers groot op waterinsecten.” Meer onderzoek is nodig; dat gaat gebeuren in het Jaar van de Wilde Eend. Want die wilde eend, die doodgewone wilde eend, moet vooral doodgewoon blijven!

Het Jaar van de Wilde Eend wordt mede mogelijk gemaakt door het Jaap van Duijn Vogelfonds en de Stichting Betty Wiegman Fonds.