Duinpieper
Tawny Pipit, Anthus campestris - Kwikstaarten (Motacillidae)
Rode lijst
De duinpieper valt niet snel op. Het zijn op de grond levende vogels van warme en droge, ongecultiveerde open gronden. Het voedsel bestaat vooral uit insecten. Van alle piepers zijn duinpiepers de meest zandkleurige, dus de herkenning is niet zo lastig als van sommige andere piepers. Het zijn trekvogels, die overwinteren in de Sahel (de savanne ten zuiden van de Sahara).
Snel naar informatie over:
Herkenning
De duinpieper is een flinke pieper, met een roep die doet denken aan een huismus. Het verenkleed is voor een pieper relatief egaal en zandkleurig licht grijsbruin. Buik en borst vrijwel egaal vuilwit 'gekleurd'. De tekening op de vleugels is contrastrijk en contrasteert daardoor met de rest van de vogel. Jonge vogels hebben een gestreepte rug en mantel. Lijkt op grote pieper, maar heeft een donkere teugel (gedeelte tussen het oog en de bovensnavel) en kortere staart.
Geluid
Roep lijkt op een huismus, maar wat ijler en scheller. Roep is zachter, minder explosief en minder rauw dan van grote pieper; er zit ook een "L"-klank in.
16,5-17 cm
Vogelbescherming Optiek
Leefwijze
Broeden
Broedt vanaf half mei. Vaak zijn twee legsels per jaar van 3-6 eieren, meestal 4-5. Broedduur 11,5-14 dagen. Het nest is een kommetje van gras of droge plantendelen, gevuld met dierenharen en ander zacht materiaal. Het wordt gemaakt op de grond, meestal in een graspol. Het vrouwtje broedt, mogelijk soms beide ouders. Beide ouders voeren de jongen. Jongen na 13-14 redelijk vliegvlug. Ze worden hierna nog 4-5 weken door de ouders verzorgd.
Leefgebied
Droge zandgronden: duinen, grassteppe, stuifzanden, afgravingen en heide, ook schrale, zandige akkers. Kan in de trektijd ook gevonden worden op braakliggende grond.
Voedsel
Groot scala aan insecten, zoals sprinkhanen en krekels, termieten, juffers en vlinders. Pikt deze op van de grond of de lucht vaak door kleine stukjes te rennen.
Vogeltrek
Lange-afstandtrekker die in het najaar over breed front in etappes naar Afrika (Sahel) trekt. Vooral dagtrekker. Trekt vanaf half augustus-eind september zeldzaam door, vaak in enkelingen in de (vroege) ochtend. In voorjaar zeldzame doortrekker in april en mei.
Verspreiding en aantal
verdwenen broedvogel | wegtrekkend | doortrekker in uiterst klein aantal
Rond 1900 was de duinpieper een schaarse, maar verspreid voorkomende broedvogel van stuifzanden, heidevelden met open plekken en open duin. Vermoedelijk ging het om enkele honderden broedparen. Door grootscheepse bosaanplant en grotere menselijke bemoeienis met de 'woeste gronden' nam het aantal duinpiepers af, en verdween de soort eerst uit de duinen en Noordoost-Nederland en later uit de overige broedgebieden. Hij is nu verdwenen als broedvogel in Nederland. De belangrijkste gebieden bevonden zich op de Veluwe (met name het Kootwijkerzand) en het Brabants-Limburgse grensgebied.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 0 (in 2023) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | aantal onbekend |
| Doortrekkers | 1-100 (in 2008-2012) |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Weinig opvallend. Duikt tijdens de trek verspreid over Nederland op, met voorkeur voor kale heideterreinen.
In Europa
Mediterrane en grassteppegebieden in groot deel van Europa. De grootste aantallen worden gevonden in Spanje.
Meer informatie
Bescherming
De duinpieper staat op de Rode Lijst van Nederlandse broedvogels als 'verdwenen'. In 1999 werd het laatste zekere broedgeval geboekstaafd. Het habitat van de duinpieper is bijzonder gevoelig voor milieu-invloeden als vermesting en verzuring. Daardoor vergrassen en vermossen de stuifduinen en verdwijnt het broedhabitat van de duinpieper. Door grootschalige aanplant van naaldbossen ten behoeve van de mijnbouwindustrie in de periode 1900-1930 zijn daarnaast enorme oppervlaktes stuifduinen bebost. De grove dennen waarmee dit gebeurde, zaaien zich snel uit en nemen op deze manier winddynamiek weg uit de stuifzandgebieden waarvan de duinpieper in Nederland afhankelijk is. Ook verstoring door recreanten speelde een rol in het uitsterven als broedvogel in Nederland.
Rode Lijsten bevatten soorten die bedreigd worden of kwetsbaar zijn. Rode Lijsten hebben geen officiële juridische status, maar hebben in de praktijk wel een belangrijke signaleringfunctie. Voor deze soorten geldt een hogere prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen, bijvoorbeeld door hun leefgebieden te verbeteren. Download het Basisrapport voor de Rode Lijst Vogels volgens Nederlandse en IUCN–criteria.
Wat kun jij doen
Pogingen tot herstel van stuifzanddynamiek bleven tot nu zonder succes door recreatiedruk en grote grazers. Alleen grootschalig herstel van de pioniersvegetaties in stuifzandgebieden kan heel misschien nog helpen, al lopen de aantallen in de dichtstbijzijnde resterende broedgebieden in Denemarken en Noord-Duitsland ook al langere tijd terug, dus ook daar zou een en ander moeten veranderen.
Meer weten?
Actuele berichten
Downloads
- Duinpieper - artikel Vogelnieuws 2009-03 (pdf, 178 Kb)
Wet- en regelgeving
De duinpieper is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn duinpiepers beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de duinpieper wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van duinpiepers zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd.
Er is slechts één natuurgebied voor duinpiepers als (potentieel) broedgebied aangewezen en beschermd als Natura 2000-gebied. Het gaat om de Veluwe. Voor dit gebied gelden strenge regels voor alle activiteiten die mogelijk negatieve gevolgen kunnen hebben op de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. Het betreffende gebied is te vinden in een database van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal