Sir David waarschuwt voor de 6e massa-extinctie

De kakofonie van vogelgeluiden is verpletterend. In het tropisch struikgewas, half verscholen achter een bescheiden boom, gluurt een man op leeftijd naar een vogel. Die loopt op zijn gemak in diens richting, zijn lange staart achter zich aan slepend. Dan begint de man hees fluisterend te spreken: “What bird has the most elaborated, the most complex, the most beautiful song in the world? …. this bird must be one of them: the superb lyre bird.” De vogel heeft zijn snavel nog niet open gedaan, en stapt uit beeld.

De stem is onmiskenbaar die van David Attenborough, de allereerste natuurfilm-commentator ter wereld. Sir David: de nog nooit, in zeventig jaar, overtroffen presentator en voice-over van de beroemde BBC-wildlife producties. Zijn film over de Australische liervogel, die in de volgende scènes feilloos andere vogels imiteert, maar ook camerasluiters, een auto-alarm en een motorzaag, is legendarisch. Exemplarisch ook voor hoe Attenborough te werk gaat: hij introduceert een dier door het midden in de jungle tot op een paar meter te benaderen en begint dan met die typische, halfhese stem te praten.

Vreemd genoeg staat de liervogel niet in de top vijf opmerkelijkste Attenborough-scènes die de BBC zelf selecteerde.

Op 8 mei is Sir David 95 geworden. En hoewel hij meer dan tien jaar terug al had aangekondigd een streep onder zijn carrière als documentairemaker te zetten, ging hij stug door, met als voorlopig recentste werk A Life on our Planet (2020). Het is zijn eerste Netflix-productie. En gelijk zijn meest opmerkelijke film, want die is niet alleen een tikje autobiografisch; voor het eerst waarschuwt hij de mensheid zo onomwonden dat die op zijn ondergang af dendert.

Parallel aan de film verscheen zijn boek onder dezelfde titel en met de dezelfde boodschap. De plundering van de aarde en haar natuur heeft in de afgelopen honderd jaar geleid tot het uitsterven van tienduizenden planten- en diersoorten, het schrikbarend decimeren van biodiversiteit, een toenemend aantal, vaak onbeheersbare, natuurrampen en de verzieking van ons eigen leefmilieu. Volgens Attenborough stevenen we recht op de zesde massa-extinctie af. De grootste en bekendste was die van het Perm-Trias, zo’n 250 miljoen jaar geleden. Het plotse einde van de dino’s en ca. 80% van het overige leven.

Het is Attenborough wel op kritiek komen te staan dat hij pas tegen het eind van zijn lange leven op deze manier de ogen heeft geopend voor hoe die schitterende natuur die hij presenteerde intussen onderuit gehaald werd. Decennialang immers was het in zijn docu’s toch vooral verwondering, ontzag en opwinding over de schoonheid en wonderbaarlijke werking van de ‘wilde natuur’.

Dat proef je weer in de eerste helft van zijn boek als hij terugblikt op zijn werk en avonturen. Attenborough studeerde geologie en biologie aan Cambridge. In 1950 kreeg hij een baan als producer van non-fictiefilms bij de BBC. Al snel richtte hij zich vooral op het subject van zijn grote liefde: de wilde natuur. Hij trok er de hele wereld voor over en min of meer uit arren moede ging hij zelf de presentatie doen. Het bleek een schot in de roos; in tientallen landen hing een miljoenenpubliek ademloos aan de aanvankelijk nog zwart-witte buis.

Zo kennen we hem dus: onze enthousiaste gids en verslaggever in de meest woeste of allermooiste natuur, vertellend met die typische stem terwijl het onderwerp voorbij loopt, vliegt of zwemt. Hij schrijft: ‘Ik heb een zeer uitzonderlijk leven geleid. Nu pas besef ik hóe uitzonderlijk het was.’ En aan het eind van het boek: ‘Ik kwam op deze wereld in een tijdperk dat geologen het holoceen noemen en ik zal het verlaten – zoals ieder van ons ooit zal doen – in het antropoceen, de tijd van de mensen.’

Het antropoceen is een niet-officiële term voor de tijd na 1945; dan wordt zichtbaar dat het natuurlijk evenwicht door menselijk handelen steeds sneller verstoord raakt. Attenborough: ‘Het antropoceen zou wel eens een uitzonderlijk korte periode in de geologische geschiedenis kunnen worden, die eindigt met de volledige verdwijning van de menselijke beschaving.’

Is hij fatalistisch? Je zou het kunnen denken als hij systematisch zijn levenswerk beschrijft en opdeelt in perioden die hij onder de titel steeds voorziet van harde cijfers over de gegroeide wereldbevolking, de toegenomen koolstof in de atmosfeer en het geslonken percentage wilde natuur.

Maar ondanks de uitvoerige onderbouwing van alle deelfactoren die wel tot een ramp móeten leiden, verklaart hij de wereld niet verloren. Als de mens zichzelf en zijn omgeving vernietigt, zal het beetje resterende natuur een nieuw evenwicht vinden en weer uitbundig opbloeien. Maar het kan ook mét de mens. Die kán het roer nog omgooien. In elk hoofdstuk beschrijft Attenborough serieuze oplossingen. In het laatste vat hij ze samen als ‘laat de natuur het werk doen’. En om de urgentie te benadrukken: ‘De komende decennia bieden een laatste kans om een stabiel huis te creëren…’