Pieter Winsemius: 'Steun Aanvalsplan, de grutto heeft haast'

Drie jaar geleden had Pieter Winsemius een afspraak met directeur Henk de Vries van It Fryske Gea. Ze zouden het over Holwerd aan Zee hebben. Winsemius: “Dat project verliep naar wens, dus waren we na vijf minuten uitgepraat. Omdat we nog 55 minuten over hadden, kregen we het over andere aandacht vragende zaken in de natuur. En dan komt natuurlijk altijd de neergang van de grutto voorbij.”

Als Nederland hebben we een extra grote verantwoordelijkheid voor juist de grutto; 85 procent van de wereldpopulatie grutto’s broedt hier. Winsemius: “En hun teloorgang komt niet doordat ze tijdens hun wintertrek in het verre buitenland uit de lucht worden geschoten. Het probleem is hier - in Nederland. Door te weinig voedsel, te weinig ruimte en te veel bedreigingen. Ik vroeg Henk of het zou helpen als we het waterpeil in de weilanden structureel zouden verhogen. Voor de veenweidegebieden is daarvoor via de Klimaattafels geld geregeld. Het primaire doel is daar om CO2 vast te leggen. Maar een hoger waterpeil zal ook zeker gunstig uitpakken voor de grutto. Henk verduidelijkte me dat dat niet genoeg is. Er is een hele stapel aan maatregelen nodig om onze nationale vogel te redden. Dus zeiden we in dat gesprek tegen elkaar: laten we beginnen.”

In het vervolgoverleg schoof Hans van der Werf van de Friese Milieu Federatie aan en in een latere fase ook Kees de Pater van Vogelbescherming Nederland, de voormalig universiteitshoogleraar uit Wageningen, Rudy Rabbinge, en de vroegere burgemeester van Leeuwarden, Ferd Crone. Winsemius: “Op een gegeven moment dachten behalve de hele groene achterban ook de zes gruttoprovincies en het ministerie van LNV met inbegrip van de minister mee aan wat nu het Aanvalsplan Grutto heet. En de boeren zelf. Alle partijen die we nodig hadden om de vele problemen van de grutto te tackelen – de versnippering van zijn leefgebied, het gebrek aan voedsel, het gif, de droogte en de predatie.”

De laatste hobbel? Geld natuurlijk. In februari steunde een grote meerderheid in de Tweede Kamer een motie waarin minister Schouten werd gevraagd het Aanvalsplan Grutto te realiseren. Winsemius: “Drie jaar is lang als je steeds tegen muren oploopt, maar na die motie lijkt ons plan in de buurt van een oplossing te komen. Maar vooralsnog ligt er nog geen euro op tafel.”

Daar laat Pieter Winsemius zich niet door ontmoedigen. Hij is een doorbijter. Dat liet hij als bestuursvoorzitter van Natuurmonumenten al zien. De club groeide toen in korte tijd van 270.000 naar bijna een miljoen leden en zocht heel gericht de steun van haar publiek.

Winsemius: “Toen ik net kwam kijken in het natuurbeheer dacht ik dat de Veluwe ons meest bijzondere stuk natuur was, maar dat bleek een misvatting. Net over de grens liggen veel grotere bossen dan onze Veluwe. De meest unieke natuur vind je in drie landschappen: het rivierenlandschap, de Wadden en de lage weilanden. En al deze landschappen stonden en staan onder druk. Voor ieder landschap kun je een symboolsoort kiezen. Als je het voor die soort weer leefbaar kunt maken, gaan ook de meeste andere soorten vooruit.”

“Op de Wadden werd ingezet op de zeehond. Daar waren er in de jaren negentig nog maar achthonderd van over. Om deze soort te herstellen, moesten we niet alleen de vervuiling aanpakken, maar bijvoorbeeld ook de kokkelvisserij. We hoopten op een populatie van 2.000 zeehonden, maar het zijn er veel meer geworden. In het rivierenlandschap kozen we de zalm als symbool. Die zwom altijd vanuit de zee onze delta binnen om te paaien in de bergrivieren. De Rijn was lange tijd sterk vervuild en bovendien afgesloten bij de Haringvlietdam. Het Sandoz-gifschandaal in 1986 betekende destijds een diepte- en een keerpunt. Sindsdien is er hard gewerkt aan doorgangen, vistrappen en schoon water. Allemaal maatregelen met de onlangs geopende kier in de Haringvlietsluizen als laatste hobbel. Eindelijk kan de zalm, en met hem andere soorten, weer de rivier opzwemmen.”

De grutto is het laatste symbooldier waar Winsemius zich nu in vastbijt. De achteruitgang van deze en andere soorten weidevogels maakt duidelijk dat de natuur verdwijnt uit onze weilanden. En daarmee gaat een belangrijke leefomgeving verloren. Winsemius: “De grutto is eigenlijk een nogal ‘stads type’. Hij zit het liefst op keurig bewerkt land; niet te wild begroeid, met voldoende insecten en wormen om te eten en zo min mogelijk predatoren. Hij heeft drassigheid nodig, kruidenrijkdom en zorg. Allemaal voorwaarden die alleen de boer kan scheppen. Daarom is dit plan niet tegen de boeren, maar juist voor en met hen. En niet om ze in te zetten als opzichters van nieuw te vormen natuurreservaten, maar om de maatregelen voor de grutto in te passen in een voor hen aantrekkelijk verdienmodel.”

Concreet beoogt het Aanvalsplan het inrichten van een dertigtal aaneengesloten en open gruttogebieden van minstens 1.000 hectare groot. De weides moeten rijk aan kruiden zijn, het waterpeil gaat omhoog, er wordt later gemaaid en het aantal roofdieren moet zo klein mogelijk zijn. Winsemius: “Dat kan betekenen dat de provincie ontheffingen moet verlenen, niet alleen wat betreft het waterpeil, maar ook de maatregelen tegen predators. Vossen, buizerds, katten of marters; de grutto wordt aan alle kanten belaagd in ons land. Maar we kijken uiteraard in de eerste plaats naar afschermen van het gebied en het verjagen van de predatoren. Het bejagen wordt pas als optie bekeken als het niet anders kan.”

Een tijdje terug overlegde Winsemius met een aantal boeren uit het Eemland. Ze zaten midden in het vogelweidegebied aan een picknicktafel. Winsemius: “Dat zijn geweldige ontmoetingen. De boeren weten vaak heel goed wat er moet gebeuren. Niet alleen de biologische, ook de gangbare boeren kunnen en willen voor grutto’s zorgen. Maar dan moeten we wel de huidige regels nog eens tegen het licht houden en nieuwe berekeningen maken. Zo hebben boeren die zich inzetten voor de weidevogels niet ook vanzelfsprekend recht op de twee cent per liter extra inkomsten via het On the Way to PlanetProof-label van FrieslandCampina. Daarover gaan we nu in overleg.”

Na drie jaar hard werken - trekken en duwen - ligt het Aanvalsplan klaar voor implementatie. In de eerste fase worden in de gruttoprovincies zeven gebieden ingericht. In de fases daarna volgen er nog meer vogelgebieden, tot er uiteindelijk dertig helemaal op de weidevogels ingerichte gebieden bestaan. Winsemius: “Maar we kunnen pas echt van start als het geld wordt vrijgemaakt. Ik hoop daarom dat veel mensen de petitie van Vogelbescherming Nederland ondertekenen en dat dat het laatste duwtje in de rug is. De grutto heeft haast. Ieder jaar holt hun aantal verder achteruit. Dus kom op! Waar wachten we nog op? Laten we met z’n allen onze nationale vogel redden.”

Teken de petitie