Het IJsselmeer is géén energieleverancier

Het IJsselmeergebied tijdens een koude winterdag. Op het ondiepe water van de Gouwzee dobberen vele duttende nonnetjes. Verderop, op het grote open water van het IJsselmeer, bevinden zich in grotere aantallen middelste en grote zaagbekken. Steeds duiken er een paar onder om met een visje in de gekartelde snavel weer boven te komen.

Duizenden toppers, kuif- en tafeleenden zorgen op verschillende plekken voor een heerlijk kleurenpalet terwijl boven ze een lange lijn aalscholvers de lucht in tweeën breekt. Ook langs de randen van het water is het druk met vogels. Honderden kleine zwanen doen zich op het Veluwemeer tegoed aan kranswieren en de wortelknolletjes van fonteinkruiden. In de witte zwanenvlakte ook her en der roestbruin: krooneenden. De mannetjes dragen een knalrode snavel.

Het IJsselmeergebied; een topjuweel, een natuurgebied dat zijn weerga niet kent. De zes onderdelen, waaronder IJsselmeer, Markermeer & IJmeer en de Veluwerandmeren, zijn aangewezen als Natura 2000-gebieden, oftewel gebieden die goed beschermd en zorgvuldig beheerd moet worden.

Maar ondanks alle duidelijke verbeteringen in de laatste jaren, gaat het niet goed met het gebied. “Er wordt nog steeds commercieel gevist, er zijn nog te weinig ondiepe geleidelijk oeverzones waar vissen kunnen paaien en opgroeien en insecten hun larvestadia kunnen doormaken. En nu dreigt ook nog het hele IJsselmeergebied gebruikt te worden als energieleverancier. Desastreus voor de vogels.” Woorden uit de mond van Annelies Blankena, beleidsmedewerker Zoetwatervogels en Wetlands van Vogelbescherming. Uit haar verhaal blijkt dat Vogelbescherming zich grote zorgen maakt over de toekomstplannen die nu op tafel komen voor het gebied.

“Even vooropgesteld; Vogelbescherming is groot voorstander van groene energie. We móeten vechten tegen de klimaatverandering. Maar niet met windturbines en zonnepanelen in het IJsselmeergebied. Groene energie is pas groen als het niet ten koste gaat van de natuur.”

Voorstander zijn van groene energie en je toch uitspreken tegen zonnepanelen en windturbines. Dat vraagt enige uitleg.

Eerst maar de zonnepanelen. Met een oppervlakte van 1100 vierkante kilometer zou alleen al het IJsselmeer voor vele honderdduizenden gezinnen zonne-energie kunnen opleveren. Zou kunnen, want als het aan Vogelbescherming ligt komt er niet één paneel. Het IJsselmeer is het grootste zoetwatermeer van West-Europa. Juist die openheid maakt het meer voor grote groepen watervogels aantrekkelijk en belangrijk – zeker ook voor de overwinteraars uit het noorden. In plaats van een cruciaal natuurgebied te gebruiken, kunnen de panelen beter op bijvoorbeeld onbenutte daken en bedrijventerreinen worden geplaatst, meent Vogelbescherming.

Windparken vormen óók een bedreiging. De malende wieken van windturbines zijn voor vogels op trek een enorm gevaar, net als de gehele infrastructuur eromheen. Blankena: “Het IJsselmeergebied ligt op de Noord-Atlantische flyway, de trekroute van miljoenen vogels. Zo trekken in het najaar tienduizenden zwarte sterns door, rusten en foerageren ontelbaar veel eenden in het IJsselmeergebied. Veel vogels vliegen ’s nachts. Ze zien de windmolens niet, vliegen er tegenaan en worden – om het heel cru te zeggen – kapotgeslagen. Een gruwelijke dood.”

Ook overdag veroorzaken de molens veel schade. Vogels mijden deze gebieden en durven er niet tussendoor te vliegen, moeten omvliegen en verliezen onnodig veel energie.

De nadelen zijn groot en bewezen, dus komt Vogelbescherming in actie. Zoals altijd bij het aankaarten van een probleem eerst met het ‘bespreekbaar maken’, het geven van informatie en met lobby. Haalt dat niets uit, dan kiest Vogelbescherming in het uiterste geval voor een gang naar de rechter. Dat wordt zorgvuldig afgewogen, want het is een traject zonder zekere uitkomsten.

Zo komen er bijvoorbeeld bij de Afsluitdijk toch 89 hoge windturbines (Windpark Fryslân) en voor de kust van Flevoland 61 malende joekels (Windpark Blauw). En daar blijft het vast niet bij. In het kader van de Regionale Energiestrategieën kijkt men recentelijk vooral in de provincie Noord-Holland naar het IJsselmeergebied als zoeklocatie voor windmolens en zonnepanelen. Waakzaamheid is dus geboden.

Duurzame energie is nodig, dat vindt ook Vogelbescherming. “Maar dat kan ook op zo’n manier dat de natuur juist profiteert. Mogelijkheden genoeg. Om er maar eentje te noemen: parallel aan de IJsselmeerdijk in de Wieringermeerpolder zien we een brede strook nieuwe natuur voor ons met rietvelden en overstromingsgraslanden; een nieuwe oeverzone voor het IJsselmeer binnen de dijk. De zone tussen dit nieuwe natuurgebied en de landbouwgronden kan dan als bufferzone worden ingericht. Deze mooie overgang biedt ruimte voor zowel een rietmoeras als voor zonnepanelen op ondiep water. Het water zorgt voor tegendruk tegen de zoute kwel en koelt meteen de zonnepanelen. Energie en natuur profiteren. Zo wordt duurzaam ook groen. En deze aanpak kan op veel meer plekken worden ingezet.”

Winter in het IJsselmeergebied. Honderden zwanen happen gretig naar waterplanten, een middelste zaagbek verslikt zich bijna in een vis en een slechtvalk zoekt een slachtoffer uit. Eenden poetsen hun veren, een zeearend zeilt boven het Ketelmeer. Het IJsselmeergebied; het beschermen waard!