Natuurorganisaties: geen plaats voor zonnepanelen en meer windmolens in IJsselmeergebied

Het IJsselmeergebied is een internationaal beschermd natuurgebied met Natura 2000-status en is daarmee absoluut ongeschikt voor grootschalige opwekking van energie. De natuurorganisaties zijn groot voorstander van de energietransitie, maar dat mag niet ten koste gaan van de natuurwaarden van het IJsselmeergebied. Alternatieven moeten beter worden onderzocht. Naast de klimaatcrisis hebben we te maken met een biodiversiteitscrisis. De keuze voor energiewinning in natuurgebieden gaat totaal voorbij aan de dramatische achteruitgang van de biodiversiteit in Nederland.  

Vorig jaar stelde het kabinet het Klimaatakkoord vast: de Nederlandse uitwerking van de internationale klimaatafspraken van Parijs (2015). Eén van de afspraken is dat dertig energieregio’s onderzoeken waar en hoe duurzame elektriciteit (wind en zon) opgewekt kan worden in Regionale Energie Strategieën. De eerste conceptplannen liggen inmiddels op tafel. In zeven regio’s wordt het IJsselmeergebied genoemd als zoekgebied voor wind- en zonne-energie. In de voorlopige conceptplannen doen de energieregio’s het voorstel om in het Gooimeer en de Gouwzee maar liefst 47 windturbines en 327 hectare drijvende zonnevelden te plaatsen. Het open water lijkt een voor de hand liggende keuze, maar is het niet.

Het IJsselmeergebied is een belangrijk natuurgebied. Honderdduizenden vogels, zoals visdief, zwarte stern en nonnetje maken gebruik van het open water en de oevers van het IJsselmeer, het Markermeer en de Randmeren. Ze broeden, rusten en zoeken er voedsel. Het is een cruciale plek op belangrijke vogeltrekroutes. Het heeft vanuit Europa dan ook de beschermde juridische status Natura 2000-gebied gekregen. De Natura 2000-status gebiedt Nederland om goed voor het IJsselmeergebied en de natuurwaarden te zorgen. Dat kan en moet beter, aldus zes natuurorganisaties: Vogelbescherming Nederland, Natuurmonumenten, Landschap Noord-Holland, Het Flevo-landschap, It Fryske Gea en Sportvisserij Nederland. Volgens de Europese Habitatrichtlijn moet verslechtering van natuurwaarden in Natura 2000-gebieden worden voorkómen. Activiteiten mogen niet worden toegestaan als ze negatieve effecten hebben op de betrokken soorten en leefgebieden.

De natuurorganisaties werken met verschillende overheden aan grote investeringen om de natuurwaarden van het IJsselmeergebied te verbeteren. Onder andere vanuit de Programmatische Aanpak Grote Wateren wordt de komende jaren 110 miljoen euro geïnvesteerd om de natuurkwaliteiten te versterken. De plannen van de energieregio’s dreigen de resultaten van die inspanningen nu te niet te doen. Naast het missen van de natuurdoelen, betekent dat ook kapitaalvernietiging.

Met de aanleg van windparken in het IJsselmeergebied gaat er belangrijk leefgebied verloren van beschermde en bedreigde vogelsoorten. Ook vliegen vleermuizen en vogels zoals de zeearend (in de nacht, of bij slecht weer) tegen de windturbines aan, wat ze veelal niet overleven. Onderzoek wijst uit dat windmolens slecht zijn te verenigen met een Natura 2000-status en de daaraan gekoppelde doelen. Desondanks is er toch vergunning verleend voor twee nieuwe, grote windparken in het IJsselmeergebied: 89 turbines in clusteropstelling nabij Breezanddijk en 61 turbines - waarvan 21 van het hoogste type (248 meter) voor de kust van Flevoland. De plannen van de Regionale Energiestrategieën komen hier nog bovenop.

Ook velden met drijvende zonnepanelen op het water gaan ten koste van leefgebied van beschermde en bedreigde vogels, zoals de toppereend. Het water wordt ongeschikt voor foeragerende en rustende watervogels. Bovendien nemen de panelen licht weg, wat van invloed is op het onderwaterleven en de voedselvoorziening van allerlei dieren. Minder licht betekent minder plankton en waterplanten, dus minder zuurstofproductie in het water. Dit heeft directe gevolgen voor de visstand, waarmee het ook niet goed gaat in het IJsselmeergebied.

Er zijn alternatieven voorhanden waarmee de natuur kan worden ontzien. De natuurorganisaties doen een dringende oproep aan de energieregio’s om de ‘Zonneladder’ toe te passen die door de rijksoverheid is vastgesteld. Daarin staat dat daken, gevels en het bebouwde gebied de voorkeur verdienen als zoeklocaties voor duurzame energie.

Nog lang niet alle daken, gevels en geluidswallen zijn goed benut en er zijn ook genoeg onaantrekkelijke of braakliggende terreinen die geschikt zijn voor de aanleg van zonneparken, zoals stroken langs snelwegen, onverkoopbare bouwgronden en ongebruikte industrieterreinen. Natuurgebieden moeten zoveel mogelijk worden ontzien volgens de ‘Zonneladder’. Dit geldt uiteraard niet alleen voor de natuurgebieden op land, maar ook op water en specifiek voor het IJsselmeergebied als grootste zoetwatermeer van West-Europa, met een rijk onderwaterleven en een rijke vogelpopulatie.

De natuurorganisaties zijn groot voorstander van de energietransitie, maar pleiten er voor om het IJsselmeergebied te vrijwaren van het plaatsen van nog meer windturbines. Onderzoek laat zien dat de maximale draagkracht van het IJsselmeergebied voor het gebruik voor windenergie al meer dan bereikt is. Alles wat er nog bij komt, gaat verder ten koste van de natuur. Dit is niet alleen in strijd met Natura 2000-doelen en een kapitaalvernietiging, gezien alle investeringen om de ecologische kwaliteiten van het IJsselmeergebied te verbeteren. Het gaat ook totaal voorbij aan de dramatische achteruitgang van de biodiversiteit in Nederland. Immers, naast de klimaatcrisis, hebben we ook te maken met een biodiversiteitscrisis.