Graszangers kunnen niet tegen koude

De aanwezigheid van graszangers is niet altijd makkelijk vast te stellen: ze vallen pas op als ze zingen, en dan is de zang ook nog vrij onopvallend. Maar als de zangvlucht aan de gang is en je weet waar je op moet letten, dan is de graszanger goed te herkennen. Dat is tegenwoordig in Nederland een bijzondere ervaring.

Van oorsprong kent de graszanger een zuidelijke verspreiding, vooral in Afrika en zuidelijk Azië. Langzaam breidde de soort, toen nog waaierstaartrietzanger genaamd, zich begin 20e eeuw uit naar Frankrijk en werd in 1972 voor het eerst in ons land waargenomen.

Vanaf dat moment zijn hier meerdere broedgevallen vastgesteld, maar na een serie strenge winters eind jaren ’70 verdwenen ze weer. Eind jaren negentig was er echter een opleving en sindsdien broedt de soort jaarlijks in Nederland tot maximaal 110-150 paren in 2009. Daarna zijn de aantallen weer flink afgenomen en de huidige Nederlandse broedpopulatie wordt geschat op zo’n 15-20 paren.

In de meeste jaren komt de graszanger alleen voor in het Verdronken Land van Saeftinghe, in Zeeuws-Vlaanderen. Dat maakt de soort dus meteen kwetsbaar. Alleen in topjaren wordt de graszanger ook elders aangetroffen.

Daarnaast hangt het voorkomen in Nederland van graszangers nauw samen met ons klimaat. Hebben deze vogels zich eenmaal ergens gevestigd dan zijn het standvogels. Tijdens een vorstperiode - hoe kort ook - delven ze veelal het onderspit, iets wat de soort in Nederland extra kwetsbaar maakt.

Wat biotoopvoorkeur betreft zijn graszangers niet heel kieskeurig: in het buitenland doen ze hun naam eer aan door in grazige vegetaties voor te komen tot pakweg 1 meter hoog. Dit habitat is in ons land ruimschoots voorhanden. Toch zal de soort hier vermoedelijk nooit grote aantallen laten zien. Want Nederland ligt aan de uiterste noordwestgrens van het verspreidingsgebied van deze soort. En ondanks de neiging van jonge vogels om ver uit te zwerven, zijn het in essentie toch ‘mooi weer-vogels’.

Het zal dus het lastig zijn om de huidige status van de graszanger als Rode Lijst-soort te verbeteren. Aan de andere kant: een serie zachte winters kan wonderen doen, dus misschien is de graszanger één van de soorten die weet te profiteren van klimaatverandering?