Roerdomp en zwarte stern
Inhoud van deze vogelles
De roerdomp staat graag voor paal
Sommige vogels zijn heel gemakkelijk te zien. Zoals de merel of de koolmees. Andere vogels jagen de adrenaline op, zoals de sperwer, de roofvogel die plotsklaps in je tuin kan verschijnen. Dat vertel je aan iedereen. En er zijn magie-vogels, zoals de nachtzwaluw of roerdomp. Ze daadwerkelijk zien, dat gebeurt bijna nooit.
Roerdompen zijn schuwe vogels en leven teruggetrokken in het moeras. Het is een ‘dikke’ okerkleurige reiger, die zich snel lang en slank maakt bij het minste onraad: de ‘paalhouding’. Tussen het riet is hij zo bijna onzichtbaar. Wie dan nog te dichtbij komt, ziet een grote bruine vogel opvliegen, waar grote groene poten onderaan bungelen.
Hoempers in de nacht
Het ultieme roerdomp-gevoel krijg je het best op een mooie mei-avond in een uitgestrekt moerasgebied. Op zulke momenten maken roerdompen een hoempend geluid dat kilometers ver hoorbaar is. Het geluid maken ze door hun keelzak op te pompen als een blaasbalg.
Als je dichtbij bent, is eerst het inademgeluid "huh" te horen en daarna het zware hoemp als de lucht wordt uitgeblazen. In het begin van het seizoen zijn dat twee of drie hoempen, later bast de misthoorn wel zeven, acht keer over het water.
Hoor je ook varkens gillen, dan zijn dat waterrallen, een ander mysterieus moerasgeluid.
Reigers van het riet
De schuwe en fraaie purperreiger is ook een bewoner van rietmoerassen. Hij lijkt eigenlijk niet heel erg op de roerdomp, maar de twee worden toch soms met elkaar verward. Dat komt omdat ze vaak maar heel kort worden gezien of half verborgen in het riet staan. Maar de verschillen zijn bij nadere beschouwing behoorlijk groot. De purperreiger is slank, heeft een dunne lange nek en heeft grijze, roestbruine en paarsrode tinten. De roerdomp is veel plomper met een dikke nek en een bruin-zwart camouflagekleed.
4 Tuintips: water brengt vogels
- Water in de tuin is belangrijk. Vogels drinken ervan, maar ze badderen er ook in. Door een waterbad blijven veren donzig en luchtig. Met een verenpak in goede conditie houden vogels de warmte buiten en voorkomen ze dat kou binnendringt.
- Een vogel is kwetsbaar in bad. Zet het daarom vlakbij een paar dichte struiken om snel in te kunnen vluchten. Om te voorkomen dat katten vanuit de struiken toeslaan, kun je tussen bad en struiken gaas plaatsen.
- Een vijver/bad met een steile wand is ongeschikt. Vogels kunnen dan niet gemakkelijk bij het water en zijn een makkelijke prooi. Maak bijvoorbeeld met grind een oplopende oever. Zo is er voor elke vogel de juiste waterdiepte.
- Zet voor huismussen op een droge en veilige plek een ondiepe bak met zand. Huismussen nemen graag een stofbad. Zo verwijderen ze overmatige stuitklierolie van de veren, die dan niet te vet worden. Stofbaden helpen ook tegen luizen en mijten.
Een zwarte stern is grijs
De blauwe reiger is meer grijs dan blauw, de zwarte wouw overwegend bruin en de witte kwikstaart zwart-wit. Vogelnamen en kleuren kloppen niet altijd. De zwarte stern is eigenlijk ook meer een ‘zwartkopstern’, want de rest is in het voorjaar egaal lichtgrijs. Die zwarte kop wordt in de loop van de zomer ook nog eens steeds witter.
“Ke-tjets, Ke-tjets, ke-tjets.” Zo, of net weer een beetje anders, laat het geluid van de zwarte stern zich omschrijven. Omdat zwarte sterns, net als veel andere soorten, voortdurend de behoefte hebben om hun aanwezigheid kenbaar te maken met korte schelle roepjes, is het belangrijk die geluiden te leren. Sterns hoor je vaak eerder dan je ze ziet.
Zwarte sterns fladderen
Oppervlakkig gezien lijkt de zwarte stern op een visdief. Een visdief is ook een stern. Maar er zijn – naast de kleur – toch vooral verschillen. Vooral in de manier van vliegen en jagen. Daaraan zijn ze ook op afstand en met tegenlicht goed te herkennen.
De visdief vliegt met krachtige vleugelslagen voorwaarts, bidt af en toe en stootduikt z’n visjes bij elkaar. Zwarte sterns fladderen en vlinderen boven het wateroppervlak, bidden soms heel even, maar maken veeleer duikvluchtjes om insecten van het wateroppervlak te pikken, of een visje, dat echt niet oplet, net onder de waterspiegel vandaan. Ook boven moerasvegetaties en kruidenrijke hooilanden in natuurgebieden, jagen ze op insecten. Die insecten komen op de eerste plaats, een visje is een meevaller!
Zwarte stern is moerasstern
De zwarte stern is een zoetwaterstern. Op sommige plekken in Nederland zijn ook witwang- en witvleugelsterns te zien, maar die zijn vele malen zeldzamer. Ook de visdief kom je vaak in het binnenland tegen, maar deze is veel minder aan zoetwater gebonden. Zo bevinden zich langs de kust diverse visdiefkolonies.
Het nestelgedrag van de zwarte stern levert hachelijke situaties op. Ze maken hun nesten op waterplanten zoals krabbenscheer. Ook drijvende wortelstokken van de gele plomp zijn in trek. Een paar bladeren van half verrotte waterplanten vormen het nest dat enkele centimeters hoger is dan de waterspiegel. Een motorboot op volle snelheid met een stevige hekgolf en de hele kolonie gaat overstuur.
Reddingsplan Moerasvogels van Vogelbescherming groot succes
Omdat vanaf de tweede helft van de vorige eeuw de aantallen moerasvogels hollend achteruit gingen, heeft Vogelbescherming in de jaren negentig een reddingsplan voor moerasvogels opgesteld. Door een star beheer was de dynamiek uit veel moerasgebieden verdwenen. Ook waren er veel te weinig flauw hellende overgangen met ondiep water om voedsel te kunnen zoeken.
Samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de Landschappen heeft Vogelbescherming veel van deze gebieden heringericht en dynamiek kunnen herstellen. Zo werden, met Europees geld, moerasgebieden gedeeltelijk afgegraven waardoor de verlanding weer op gang kon komen. Ook werd niet al het riet meer gemaaid, bleef er meer oud riet staan, van levensbelang voor de roerdomp.
Om de zwarte sterns te helpen worden er nu al vele jaren kleine nestvlotjes uitgelegd op rustige plaatsen. Het grootste deel van de zwarte sterns broedt intussen op deze kunstnesten.
- Lees hier meer over Beschermingsplan Moerasvogels.
- Kijk hier naar een filmpje over de bescherming van zwarte sterns.
Vogelkijktips van Nico en Camilla
- Het voorjaar tot diep in mei is de beste tijd om in moerasgebieden vogels te kijken en te luisteren. Dan zijn ze terug vanuit hun winterkwartieren en zeer actief.
- Bekende gebieden liggen bij Nieuwkoop, de Ooijpolder, Oostvaardersplassen en de Friese Westkust. Helemaal bijzonder is de Wieden. Boek er een rondleiding, of ga naar de vogelkijkhutten in het gebied. Je kunt er roerdompen horen in de schemering, gillende waterrallen, maar ook zwarte sterns en blauwborsten en met geluk een grote karekiet of ‘blaffende’ woudaap. Voordat er polders werden aangelegd eeuwenlang hele normale Nederlandse geluiden.
- De mooiste plek om zwarte sterns te zien nestelen is de Millingerwaard bij Nijmegen. De vogelkijkhut ligt precies voor een rij van 20 nestvlotjes. Ideaal om de zwarte sterns te fotograferen.
- De Biesbosch is uiteraard ook een walhalla voor moerasvogels. Met als extra attractie nestelende visarenden en zeearenden. Aanrader: verken het nieuwe deel de Noordwaard met de fiets
- Roerdompen zijn heel lastig te vinden. Maar tijdens een strenge winter met sneeuw en ijs is de kans iets groter. De vogel is dan gedwongen de veilige beschutting van het riet te verlaten en valt in de witte wereld ineens op met z’n bruine kleur. Tijdens zo'n vorstperiode worden regelmatig roerdompen gezien die in jaaghouding bij een wak staan.
- Ga in het voorjaar eens rietvogels kijken. Rietzanger, snor, grote karekiet, kleine karekiet, rietgors, blauwborst, baardmannetje. Allemaal bijzondere rietvogels die zich in het voorjaar het best laten zien. Oefen wel eerst de geluiden, want daarmee vind je ze vaak!
- Dankzij het beschermingswerk van Vogelbescherming is de purperreiger van de Rode Lijst af en gaat het goed met deze prachtvogel! De gebieden waar je je deze fraaie reiger het gemakkelijkst kunt zien zijn de Wieden en vooral de Zouweboezem onder Utrecht. Tijdens de Nationale Vogelweek (elk jaar in de eerste helft van mei) zijn er vaak verschillende gratis vogelexcursies naar kolonies van purperreigers. Kijk op www.vogelweek.nl
Vogelgids
Wil je meer weten over de soorten uit deze vogelles of over andere vogels die in Nederland voorkomen? In de webshop van Vogelbescherming zijn veel goede boeken, voor beginners en gevorderde kijkers, verkrijgbaar. Maar je kunt ook gewoon in onze online vogelgids kijken.
Vogels kijken: spanning én ontspanning
Buiten zijn en genieten van je omgeving, de schoonheid van vogels en het bijzondere van hun gedrag gecombineerd met onverwachte natuurmomenten en de vraag of het lukt om een favoriete soort te ontdekken.
Test je kennis
Vogelkennis bouw je langzaam op. Hieronder 6 vragen om je kennis over vogels verder te verrijken. De vragen gaan deels over deze les en deels over nieuwe kennis. Soms moet je dus misschien iets opzoeken. De online vogelgids van Vogelbescherming kan daarbij handig zijn.
Volgende keer: Vogelles 5
In deel 5 van de cursus Vogels in Nederland nemen Camilla en Nico je mee naar snel stromend water waar twee kleurige vogels te zien zijn: de ijsvogel en de grote gele kwikstaart.