Waterhoen en slechtvalk
Inhoud van deze vogelles
Meer koet dan hoen
Het onderscheid tussen een meerkoet en een waterhoen is gemakkelijk. Maar hun naam wordt vaak door elkaar gehaald, of erger, verhaspeld tot waterkoet of meerhoen. Er bestaan ook overeenkomsten tussen beide soorten: ze zijn allebei in stadsgrachten en plantsoenen te zien, beide zijn oorspronkelijk vogels van moerasgebieden, beide verblijven vaak op oevers en komen in heftige winters snel in de problemen. Maar als je goed kijkt naar de uiterlijke kenmerken, kun je je eigenlijk niet vergissen in de soort.
Meerkoet: dik, groot en rond
Een meerkoet heeft niets van het slanke postuur van het waterhoen. Niet alleen het verschil in kleur maar ook in lichaamsvorm is dus van belang. Bij de meerkoet is alles relatief dik, groot en rond. Opvallend is de witte bles op het voorhoofd. Als je heel goed kijkt, zie je dat die bles per individu verschilt.
Een groepje grazende meerkoeten op de oever doet denken aan een uitstapje van oude mannetjes. Voorovergebogen stappen ze voorwaarts en als het even kan eten ze, terwijl ze op de grond zitten, verder. Als er gevaar dreigt, rent de groep onhandig fladderend naar het water. Meerkoeten zijn echte groepsdieren die elkaar opzoeken om samen te overwinteren.
Een onder water duikende meerkoet doet enigszins denken aan een voetbal. Ze moeten eerst een sprongetje maken om voldoende zwaartekracht te genereren om onder water te kunnen komen en een paar seconden later ploppen ze als een voetbal weer naar boven.
Waterhoen lijkt op een kippetje
Volwassen waterhoentjes hebben een mooie rode bles en wippen voortdurend met de staart, waardoor de buitenste witte staartpennen oplichten. Vlagvertoon voor soortgenoten, die ze zo proberen te intimideren. Ook vallen de geelgroene poten met lange tenen op. Soms, bij gevaar of ruzie, trekken ze een korte sprint en plompen het water in. Als ze zwemmen, valt op dat hun kop knikt met rukjes voorwaarts. Alsof ze moeite hebben om vooruit te komen.
Het waterhoen heet in de volksmond ook wel ‘waterkipje’. Met opgerichte staart loopt het waterhoen op de oevers van parkvijvers. Een vijvertje van enkele tientallen meters doorsnee is vaak al voldoende voor een paar waterhoentjes. In het park laten ze zich beter bekijken dan in de afgelegen moerasgebieden. Daar leven ze verstopt tussen de oeverbegroeiing en laten af en toe een harde kreet horen.
3 Tuintips: nestkasten
- Mezen, spreeuwen en andere vogels die graag in nestkasten broeden, houden andere vogelsoorten graag buiten de deur. Het helpt daarom als je een paar verschillende nestkasten ophangt. In het voorjaar weten ze de nestkasten snel te vinden als broedplek.
- De invliegopening van de nestkasten is belangrijk. Een gaatje van 28 mm doorsnede is precies groot genoeg voor een pimpelmees. Maar een koolmees komt er niet door naar binnen. Die heeft minstens 32 mm nodig. Voor een spreeuw is dat 52 mm. Een boomklever maakt zijn eigen ingang. Is het nestgat te klein, dan hakt hij het groter. Is het te groot dan metselt hij net zo lang tot de voordeur op een heel klein kiertje staat.
- Als jonge vogels zijn uitgevlogen, kun je de nestkast direct schoonmaken. De jongen komen daarin namelijk niet meer terug. Vogels die een tweede keer nestelen, geven de voorkeur aan een lege schone nestkast, want met het oude nestmateriaal verwijder je gelijk alle parasieten en ander ongedierte.
Let op de bobbeltjes!
Sommige vogelaars ontdekken in no time een slechtvalk. Hoe kan dat? Het geheim: ze zoeken in de verte naar de ‘bobbeltjes’! Slechtvalken zitten namelijk vaak ver weg op de grond (soms op een kluit of paal) en steken dan dus als een soort bobbel een klein beetje af tegen het landschap.
In vogelrijke en uitgestrekte natuurgebieden kijken ze urenlang uit over hun jachtvelden. De prooien (van duiven en eenden tot steltlopers) maken zich niet druk om slaperige slechtvalken met een dikke krop. Die heeft zojuist gegeten. Maar een actieve, rechtop zittende slechtvalk met lege krop, is een ander verhaal. Die is dodelijk gevaarlijk en zorgt voor gevlieg en onrust.
Dus, slechtvalk zien? Scan alle kluitjes en graspolletjes met je verrekijker en wees alert als groepen vogels in paniek opvliegen.
Opvallende witte wang
Volwassen slechtvalken zijn leigrijs op de rug, de jonge vogels bruin met lichte veerrandjes. De slechtvalk is een soort vergrote uitgave van de boomvalk, met dezelfde opvallende witte wangvlek, maar forser. In de winter zijn slechtvalken zwijgzaam, in de broedtijd laten ze zich regelmatig horen!
Slechtvalk zorgt voor onrust
'Slechts' of 'gewoon' een valk: dat betekent de naam slechtvalk. Met slecht of goed heeft dat dus niets te maken. Gewoon is een slechtvalk overigens niet. Een slechtvalk die een stootduik maakt, haalt een snelheid van meer dan 200 kilometer per uur en is daarmee de snelste vogel op aarde! De prooi wordt niet gegrepen en doodgeknepen, zoals de sperwers dat bijvoorbeeld doen, maar kort met de sterke klauwen aangeraakt, waarna het slachtoffer uit balans op de grond smakt. Dat is meestal dodelijk.
Jagende roofvogels ontdek je vaak doordat een groep vogels opeens onrustig wordt of opvliegt. Scan meteen met je verrekijker het luchtruim en ontdek met een beetje geluk de roofvogel.
Slechtvalk als stedeling
De afgelopen decennia gaat het veel beter met de slechtvalk in Nederland. Van slechts enkele exemplaren steeg het aantal naar honderd broedparen en de toename zet nog door. De slechtvalk doet zijn naam steeds meer eer aan en wordt weer een ‘gewone’ valk. De slechtvalk is ook een stedeling geworden. Steeds vaker vind je ze midden in de stad op torentransen, hoge gebouwen of bruggen. Ze jagen op duiven in de buurt. In het winterhalfjaar kun je slechtvalken opsporen bij vogelrijke kustgebieden zoals de Maasvlakte of rond het Lauwersmeer, maar ook in de buurt van natuurontwikkelingsgebieden.
Slechtvalk live in actie
Het is zeer boeiend slechtvalken te volgen tijdens het broeden. Ze dragen dan elke dag prooien aan en strijden fanatiek om hun territorium. Via de webcams van Beleef de Lente is elk jaar een paar slechtvalken live te volgen op hun nest. Beleef de Lente zijn de webcams die Vogelbescherming elk voorjaar opstelt bij verschillende vogelnesten. Zo kun je het opgroeien van jonge slechtvalken live meebeleven. Ook kun je filmpjes van het afgelopen jaar terugkijken.
Vogelbescherming op de bres voor roofvogels
Dat we weer van slechtvalken en veel andere roofvogels kunnen genieten in Nederland, is in belangrijke mate de verdienste van Vogelbescherming. De vereniging trok stevig aan de bel toen midden vorige eeuw steeds meer gifstoffen werden gebruikt in de landbouw. Via het graan kwam het gif in de duiven, het voedsel van slechtvalken. Veel vogels lieten het leven. Ook werden hun eieren onvruchtbaar en waren eierschalen zo dun dat ze braken. Gelukkig zijn veel gifstoffen nu verboden.
Ook het opzettelijk vergiftigen van roofvogels heeft Vogelbescherming aan de kaak gesteld. Via voorlichting en betere controle is roofvogelvervolging nu sterk teruggelopen, maar helaas nog niet helemaal uitgebannen.
Vogelkijktips van Nico en Camilla
- Ga eens vogelen in een stadspark. Grote parken in een stad zijn een magneet voor stadsvogels. Er zijn altijd onverwachte soorten te vinden, van spechten tot zeldzame zangvogels en ook vaak uilen.
- Gierzwaluwen behoren tot de leukste en intrigerendste stadvogels. Ze nestelen van mei tot juli vaak in wat oudere wijken onder de dakpannen of in nieuwbouw in speciale nestkasten of neststenen. In de Nationale Vogelweek in mei zijn er vaak gratis gierzwaluwexcursies.
- De zwarte roodstaart heeft een sterke voorkeur voor warme en droge plaatsen. In stedelijke gebieden vormen alle gebouwen, schuttingen en tuinen een prima alternatief voor de natuurlijke leefomgeving. In de ogen van een zwarte roodstaart is een huis precies een rots en een ventilatiekanaal een uitstekende kloof om in te broeden. Kijk daarom ook midden in de stad omhoog. Met een beetje geluk zie je dit prachtige vogeltje over de gevels huppen.
- Let op de alertheid van vogels. Het is boeiend om de verschillen te zien: de ene vogel is veel alerter dan de andere. Voor waterhoentjes en meerkoeten ben je nauwelijks relevant, maar zodra je je verrekijker dichtbij op een groep kauwtjes richt, gaan ze er vandoor. Die houden niet van bekijks!
- In de stad wonen meeuwensoorten zoals de kokmeeuw, de zilvermeeuw en de kleine mantelmeeuw. Ze hebben een complex sociaal gedrag dat boeiend is om met de verrekijker te bekijken.
- Hetzelfde geldt voor kauwtjes. Kijk bijvoorbeeld hoe ze zelfs in groepen als duo’s te herkennen zijn; de paartjes zijn heel trouw aan elkaar.
- Ga eens vlakbij een nestkast zitten als de jongen uit het ei zijn gekomen. Kijk hoe hard de ouders moeten werken, welk voedsel ze allemaal aanslepen en hoe ze soms poep van hun kroost uit het nest halen. Bedrijvigheid die nooit verveelt.
Vogelgids
Wil je meer weten over de soorten uit deze vogelles of over andere vogels die in Nederland voorkomen? In de webshop van Vogelbescherming zijn veel goede boeken, voor beginners en gevorderde kijkers, verkrijgbaar. Maar je kunt ook gewoon in onze online vogelgids kijken.
Vogels kijken: spanning én ontspanning
Buiten zijn en genieten van je omgeving, de schoonheid van vogels en het bijzondere van hun gedrag gecombineerd met onverwachte natuurmomenten en de vraag of het lukt om een favoriete soort te ontdekken.
Test je kennis
Vogelkennis bouw je langzaam op. Hieronder 6 vragen om je kennis over vogels verder te verrijken. De vragen gaan deels over deze les en deels over nieuwe kennis. Soms moet je dus misschien iets opzoeken. De online vogelgids van Vogelbescherming kan daarbij handig zijn.
Volgende keer: Vogelles 3
Tijdens de volgende vogelles van de cursus Vogels in Nederland stellen Camilla en Nico twee kleurrijke bewoners van het waddengebied aan je voor: de scholekster en de eidereend.