Kuifmees
European Crested Tit, Lophophanus cristatus - Mezen (Paridae)
De kuifmees is een bijna endemische Europeaan: de verspreiding is vrijwel beperkt tot Europa. Dat komt niet veel voor in de vogelwereld. De prachtige kuif wordt bij opwinding nog verder opgezet. Kuifmezen zijn nogal territoriale vogels die het gehele jaar in hun broedgebied verblijven. Alleen jonge vogels vormen in de winter zwervende groepjes. In het voorjaar zoeken ze alsnog een eigen territorium, waar ze de rest van hun leven blijven. De kuifmees heeft misschien wat onverwachte vijanden: spechten zijn dol op mezeneieren en schromen niet een nestje kuifmezen op te eten.
Snel naar informatie over:
Herkenning
Bovendelen bruin en onderdelen vuilwit. Markante zwart-witte koptekening en opvallende spitse, driehoekige kuif die kan worden opgezet. Geen verschil tussen mannetje en vrouwtje.
Geluid
Typisch mezengeluid, maar door scherpe, bibberende geluid herkenbaar. Zang een combinatie van roepjes, schel, ratelend "brr-dr-dr-dr", en af en toe en hoog "zi-zi-zu-zi".
10,5-12 cm
Leefwijze
Broeden
Broedt in naaldbossen waar het vrouwtje vooral naar dode berkenbomen zoekt, om een nestholte uit te hakken; daarvoor moet het hout wel zacht genoeg zijn. Vanaf half april tot juli worden één à twee legsels bebroed met 4 - 8 eieren, tot soms wel 11. Na 13 - 18 dagen komen de eieren uit, 16 - 22 dagen later zijn de jongen vliegvlug, en worden daarna nog 23 - 25 dagen gevoed door de ouders.
Leefgebied
Door dennen gedomineerde naaldbossen zijn favoriet.
Voedsel
Voedsel voornamelijk insecten en andere ongewervelden, maar schakelt in de winter ook over op zaden van naaldbomen, en eventueel ook andere bomen (wilg, populier) en bessen van meidoorn en lijsterbes. Foerageert vaak rusteloos hoog in de bomen, van boomtop naar boomtop vliegend.
Vogeltrek
Standvogel en verspreidt zich eigenlijk alleen vanaf de nazomer en in de winter, als jonge vogels kleine groepjes vormen.
Cursus Vogels in Nederland
Verspreiding en aantal
vrij talrijke broedvogel | jaarrond aanwezig
De verspreiding blijft al tientallen jaren gelijk, al kunnen kleine populaties verschijnen en weer verdwijnen. De landelijke aantallen profiteerden van het verouderen van het bos en van minder intensief bosbeheer. Sinds ongeveer 1985 is er sprake van een afname, maar minder hard dan werd verwacht door het omzetten naaldbossen naar meer natuurlijk loofbos.
Aantallen in Nederland
| Aantal broedparen | 13.000-17.000 (in 2018-2020) |
| Geschat maximum aantal overwinteraars | 40.000-50.000 (in 2013-2015) |
| Doortrekkers | Broedvogel - jaarrond aanwezig |
Bron: sovon.nl
Meer weten over trends? Kijk op sovon.nl.
Waarnemingen
Bron en meer waarnemingen: Waarneming.nl
Kijktip
Veluwe. Verstopt zich vaak boven in naaldbomen en verraadt zich dan door roep.
In Europa
De verspreiding van de kuifmees is vrijwel beperkt tot de Europese dennenbossen. Alleen in de Oeral komt de soort ook buiten Europa voor.
Meer informatie
Bescherming
Omdat het aandeel naaldhoutbossen vermindert in Nederland, gaat het ook minder goed met de kuifmees, al gaat de soort minder achteruit dan werd verwacht.
Als een soort op de Rode lijst verschijnt, samengesteld door de Nederlandse overheid, is er al sprake van een flinke bedreiging. Mede daarom heeft Vogelbescherming ook een Oranje lijst laten opstellen, zodat je kan ingrijpen om te voorkomen dat een vogel op de Rode lijst terecht komt. De kuifmees staat op de Oranje lijst van Nederlandse broedvogels.
Wat kun jij doen
Je kunt zwervende wintergroepen kuifmezen aantrekken met diverse sparren- en larikssoorten in de tuin. Kuifmezen bezoeken ook wel voedertafels met fijne zaadmengsels en zitten soms op een pindanetje. Er bestaan speciale nestkasten voor winterkoningen en kuifmezen. Deze gebruiken ongeveer dezelfde grootte nestkast. Een kuifmeeskastje kun je het beste op enkele meters hoogte (2-3 meter is prima) in een dicht bosje met enkele naaldbomen hangen. Voor winterkoningen kun je hetzelfde kastje veel lager hangen, meer in het struikgewas.
Meer weten?
Actuele berichten
Eropuit met MijnVogelvinder.nl
Wet- en regelgeving
De kuifmees is een beschermde inheemse vogelsoort. Net als alle andere vogels die van nature in het wild in Nederland voorkomen, zijn kuifmezen beschermd op grond van de Europese Vogelrichtlijn. De bescherming van de kuifmees wordt in Nederland geregeld door de Omgevingswet.
Algemene regels
De wet verbiedt het om zonder omgevingsvergunning voor een flora- en fauna-activiteit:
- vogels opzettelijk te doden of vangen;
- nesten, rustplaatsen en eieren van vogels opzettelijk te vernielen of beschadigen of nesten weg te nemen;
- eieren van vogels te rapen en onder zich hebben;
- vogels opzettelijk te storen;
- vogels, dood of levend, dan wel delen of producten daarvan in bezit te hebben, te vervoeren en in de handel te brengen.
Uitzonderingen op de vergunningplicht zijn opgenomen in de wet en bijbehorende uitvoeringsregelgeving. De provincie (en in sommige gevallen het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) kan een omgevingsvergunning verlenen die toestaat in strijd met de verboden te handelen. Daarnaast kan de provincie (en in sommige gevallen het Rijk) vergunningvrije gevallen aanwijzen. Aan beide zijn strenge voorwaarden verbonden.
De wet bevat daarnaast algemene regels voor in het wild levende vogels:
- de algemene zorgplicht die stelt dat iedereen voldoende zorg moet dragen voor de fysieke leefomgeving;
- de specifieke zorgplichten voor natuurgebieden en inheemse vogels die erop gericht zijn om nadelige effecten te voorkomen, beperken of herstellen;
- de verplichting om onnodig lijden te voorkomen bij het legaal doden of vangen van dieren in het wild;
- het algemene verbod op dierenmishandeling (Wet dieren).
Bijzondere regels
De wet biedt bescherming aan alle in gebruik zijnde nesten en rustplaatsen van vogels, inclusief de functionele omgeving om het broeden succesvol te laten zijn. De nestbescherming geldt voor alle soorten gedurende het broedseizoen en voor een beperkt aantal soorten jaarrond. Nesten van kuifmezen zijn alleen gedurende het broedseizoen beschermd. Er zijn geen natuurgebieden voor deze soort aangewezen.
Meer weten?
- Juridische bescherming van vogels
- Beschermde planten, dieren en natuur (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)
- Gebiedendatabase (Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)
- Informatiepunt Leefomgeving
© Foto's: AGAMI © Illustraties vogels: Elwin van der Kolk © Video's: Natuur Digitaal