Ronduit vernuftig

Piet J. van den Hout | maandag 8 april 2019 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 1141x

Dat ei, met zijn harde schaal, is een veilig fort voor het kuiken. Maar hij is er ook in gevangen. Dat heeft zo zijn nadelen. Maar daar heeft ‘de evolutie’ oplossingen voor bedacht.

De schaal van het vogelei is hard, veel harder dan bij de meeste reptielen — de groep waar de vogels van afstammen. Die schaal is een pantser om het ei tegen beschadiging te beschermen. De stugheid van dat pantser heeft echter een nadeel. Anders dan bij reptielen laat de eischaal nauwelijks water door. Daarom heeft ‘de evolutie’ water aan het ei toegevoegd. Dat zit in het eiwit, die doorzichtige ‘smurrie’ rondom de dooier, dat grotendeels uit water bestaat. Dat eiwit functioneert ook nog eens als een soort waterbed dat het embryo tegen schokken en schudden van het ei beschermt.

Uit het eiwit neemt het embryo dus water op en uit het eigeel (de dooier) haalt hij — verwarrend genoeg — eiwitten. Eiwitten, of proteïnen, zijn moleculen waarmee vooral bouwstoffen, enzymen en afweerstoffen worden gemaakt. Zuurstof en koolzuurgas wisselt het embryo via poriën in de kalkschaal uit met de omgeving. Om al die processen ordelijk te laten verlopen, zorgen de ouders ervoor dat het ei niet te sterk afkoelt en niet te heet wordt.

Windei

Hoewel dat embryo zich in dat ei veilig tegen de boze buitenwereld kan ontwikkelen, is er toch een probleempje. Op enig moment moet hij zijn behoefte doen. Bij dat opgroeiende grut gaan er immers niet alleen voedingsstoffen in, maar moeten er ook afvalstoffen uit. Afvalstoffen van eiwitten bevatten stikstofverbindingen. Bij de meeste dieren hebben die de vorm van ammoniak (denk aan de ‘ammoniakuitstoot’ van koeien). Maar als ammoniak zich ophoopt, wordt het een heel giftig gas (er zijn boeren geweest die nadat ze een giertank of mestput opendeden, tijdelijk of voorgoed in katzwijm raakten). Als een embryo ammoniak zou lozen in zijn ei, zou hij spoedig het loodje leggen (dan krijgt ‘windei’ ineens een heel andere betekenis).

Ammoniak is voor vogels dus geen geschikt afvalproduct. Ureum, de stikstofverbinding die wij uitplassen, is evenmin geschikt. Een embryo zou zich daarin verdrinken. Ook voor dit probleem heeft de evolutie een oplossing voor bedacht: urinezuur.

Afvalscheiding

Urinezuur bestaat uit kleine kristallen die in een speciaal compartiment van het ei worden opgeslagen. Dit afvalproduct is niet giftig en kan zonder veel watergebruik worden afgevoerd.

En dan nóg heeft het kuiken iets te piepen: hoe kom ik eruit als ik groot genoeg ben? Dat probleem lossen we op als de tijd rijp is.