Een korte geschiedenis van de mens en de slechtvalk

Maartje Eijlander | woensdag 2 april 2025 | Vind ik leuk | Bewaar deze blog | 35x

Onze gezamelijke geschiedenis met de snelste roofvogel ter wereld is er eentje van meerdere ups en downs, en gaat duizenden jaren terug. 

De slechtvalk als partner in de jacht

Al sinds ongeveer 2000 vChr doen mensen aan valkerij, waarbij bijvoorbeeld de slechtvalk, de torenvalk, maar ook grotere roofvogels zoals arenden, ingezet worden om andere vogelsoorten en kleine zoogdieren zoals konijnen te vangen. Waarschijnlijk vindt de valkerij zijn oorsprong in centraal Azie, waaronder het huidige Mongolië en Kirgizië, vanuit waar het langzaam verspreidde.

Rond 300 nChr werd valkerij in Europa geintroduceerd, en in de Middeleeuwen werd het ook hier een veelgeliefde bezigheid: eerst als voedselvoorziening, maar later ook als culturele activiteit. De slechtvalk, als snelste vogel, was vooral onder de adel erg populair - de havik en de sperwer werden bijvoorbeeld gezien als soorten om door ‘het gewone volk’ gehouden te worden.

Bewijs voor de aanwezigheid van de valk als jachtpartner zijn archaeologische vondsten uit die tijd en later ook prenteboeken en verhalen. Ook in de volksverhalen speelde de vogel een rol: zo werd een Russich boerenmeisje bijvoorbeeld verliefd op prins Finist, die savonds als valk op haar vensterbank verscheen. Valkerij heeft in de loop der eeuwen zo een belangrijke plek in vele culturen gekregen, dat het door UNESCO zelfs als cultureel erfgoed is bestempeld.

Ook tegenwoordig wordt er nog met slechtvalken gejaagd, ook met modernere doeleinden. In Nederland bijvoorbeeld om met speciaal daarvoor gefokte slechtvalken kraaien of duiven te verjagen. In de VS worden slechtvalken ook al ingezet om overlast van drones te beperken.

Jacht op de slechtvalk en andere bedreigingen

De mens heeft deze snelle roofvogel echter niet altijd en niet overal ter wereld waar de soort voorkomt met liefde omarmd. Rond de zeventiende eeuw begon men roofvogels in Europa te zien als competitie, en ze om deze reden te vervolgen. Er werden zelfs beloningen uitgeloofd voor gedode valken.

In de eerste helft van de twintigste eeuw, in Nederland bijvoorbeeld sinds 1936, werden roodvogels zoals de slechtvalk officieel door de wet beschermd. Tijdens de tweede wereldoorlog, toen postduiven een belangrijke vorm van communicatie vormden, werd de slechtvalk, die wel van een duiffie houdt, daarom in deze tijd ook regelmatig afgeschoten.

In de tweede helft van de twintigste eeuw creeerde de mens een andere bedreiging voor roofvogels zoals de slechtvalk: als apex predatoren aan de top van de voedselketen kregen slechtvalken grote hoeveelheden van de pesticide DDT binnen, een hoofdoorzaak voor het bijna uitsterven van de roofvogel in heel Europa. De soort is toen door het oog van de naald gekropen. 

Broedprogrammas en monitoractiviteiten

Na het verbieden van DDT konden de slechtvalkpopulaties herstellen, wat grotendeels gestimuleerd werd door broed- en herintroductie programma’s. Vele Nederlandse slechtvalken zijn bijvoorbeeld afstammelingen van vogels die in Duitsland zijn geherintroduceerd.

Hierbij was het plaatsen van nestkasten een behulpzaam steuntje in de rug van deze. Zoals de nestkast op de Mortel, die werd geplaatst zodra er een slechtvalkenkoppel rondom de toren verscheen. Ook nestcams worden vaker gebruikt om het leven in en rondom nestkasten te observeren, zoals bij de Mortel, wat handig is om de soort beter te leren kennen en te monitoren. En natuurlijk geeft het ons de kans als vogelliefhebber om de soort zo van dichtbij mee te kunnen maken.

Kijktip

The Eagle Huntress is een documentaire uit 2016 over een jong Kazachstaans meisje wat in de voetsporen van haar voorouders wil treden en ook valkenier wil worden, en daar haar eigen steenarend voor opleid. Prachtige beelden van een milennium-oude traditie in een indrukwekkend landschap. Mocht je zelf nog leuke kijktips hebben over valkerij of slechtvalken, deel ze dan in de chat! 

Bronnen 

Bijleveld, M. (1974) Birds of Prey in Europe. Springer Nature. 

Cherryson, A.K. (2001). The identification of archaeological evidence for hawking in medieval England. Acta Zoologica Cracoviensia, 45(special issue): 307-314

Mahan, W. (2019). Peregrine Pleasures: The Sport of Falconry, Lovers, and Self-Identity in Medieval German Literature. in Pleasure and Leisure in the Middle Ages and Early Modern Age. Uiteverij De Gruyter.

Settels Roofvogels (g.d.) Valkerij 

UNESCO (g.d.) Did You Know? Falconry, a Living Heritage and Traditional Sport along the Silk Roads

Vind ik leuk
Bewaar deze blog

Meer over