Volop vliegende deuren

De deurendichtheid blijft gestaag groeien; het gaat de zeearend bijzonder goed. Na een voorzichtige start in 2006 toen in de Oostvaardersplassen voor het eerst een jong werd geboren, bouwden en bezetten dit jaar maar liefst 14 broedparen een nest. Het merendeel daarvan was succesvol zodat uiteindelijk elf jonge zeearenden vliegvlug werden. Van één naar elf in dertien jaar tijd; een ongekende prestatie!

De zeearend is weer thuis. Thuis zoals het hoort. De roofvogel kwam hier al voor in het pleistoceen, het tijdvlak van 2,6 miljoen tot 12.000 jaar geleden, zo weten we uit opgravingen in Tegelen. Het huidige Tegelen lag destijds in een groot, water- en voedselrijk gebied met volop hoge bomen om in te broeden. De zeearend floreerde, ook in de miljoenen jaren daarna. Vernietiging van zijn leefgebied maar zeker ook vervolging en vergiftiging met landbouwgif deden de vogel relatief recentelijk de das om.

Maar hij is terug, vooral dankzij de uitbreiding van de natte gebieden, hét biotoop van de zeearend, de Haliaeetus albicilla. Rust, ruimte en een flinke hoeveelheid vis en watervogels is precies wat deze vogel nodig heeft. Met een spanwijdte van 2 tot 2,5 meter en een gewicht van ruim 3 tot 7,5 kilo is de voedselbehoefte van deze grootste roofvogel van Europa groot.

Karper, brasem (tot 70 cm!), meerkoet, grauwe gans en tal van andere ‘waterdieren’ zijn hun leven niet zeker in de nabijheid van de zeearend. Soms maakt de vogel het zich makkelijk door met aas genoegen te nemen dan wel een ander het leven zuur te maken. Kleptoparasitisme – het jatten van prooien – komt veelvuldig voor. Als echte rover slaat ook de zeearend de prooien met de scherp-benagelde klauwen en rijt deze moeiteloos met de kromme, al even sterke gele snavel uiteen.

Zeearenden hebben een territorium dat ze fanatiek verdedigen tegen soortgenoten. Alleen de eigen jongen worden – soms voor maanden – geaccepteerd. Zeearendnesten zijn ware bouwsels. Omdat ze jaar op jaar worden gebruikt en er doorlopend aan wordt vertimmerd, kunnen de nesten wel 1000 kilo wegen. Nauwelijks verwonderlijk dus dat er nogal eens een uit een boom kukelt.

Grote vogels worden oud en hebben veel tijd nodig geslachtsrijp te worden. De zeearend neemt hiervoor al snel zes jaar. Het legsel bestaat meestal uit twee eieren die 38 dagen worden bebroed. Weer tien tot twaalf weken later zijn de jongen vliegvlug. Niet dat het werk van de ouders er dan op zit. De jachtkunst vergt een lange leerschool: de jongen worden nog een maand lang (bij-)gevoerd.

Het is niet moeilijk een zeearend te herkennen en dat niet alleen op grond van zijn grootte. De vogel vliegt met ‘stijve’ vleugels en houdt deze niet in een V. De vleugels zijn bovendien kenmerkend diep gevingerd. De staart is helder wit (behalve bij juvenielen), kort en wigvormig. Ook de gehaakte enorme snavel en al even ruim bemeten klauwen vallen goed op.

De broedvogels zijn plaatstrouw en blijven ook in de wintermaanden in de ruime omgeving van het nest hangen. De jongen zwerven echter en kunnen op veel plekken worden gezien, althans op rustige plekken met voldoende prooien. Het Naardermeer, de Hoeksche Waard en de Friese meren bijvoorbeeld. Opvallend is het aantal jongen afkomstig uit Mecklenburg, Duitsland.

De Nederlandse zeearenden broeden onder meer in de Oostvaardersplassen, de Biesbosch, de Lepelaarsplassen, Hellegatsplaten, het Vogeleiland in het Zwarte Meer en het Lauwersmeer. Goede kijklocaties zijn:

• Vogelkijkhut de Schollevaar in de Oostvaardersplassen. Te bereiken vanaf het bezoekerscentrum aan de Knardijk in Lelystad. Vandaar nog 20 minuten lopen.
• De kijkheuvel aan de zuidkant van het Lauwersmeer of vanuit de vogelkijkhut Ezumakeeg.
• De Hellegatsplaten, te bekijken vanaf de parallelweg op het verkeersplein Hellegatsplaten of de vogelkijkhut aan de Steigersdijk.

Hoewel de Biesbosch een topgebied is voor zeearenden is het geen ‘handig’ kijkgebied. De vogels zitten er vooral in de afgesloten gebieden.