Vogels profiteren van ‘Europa’

Roofvogels zoals de majestueuze zeearend werden eeuwenlang gedood omdat ze als concurrenten werden beschouwd van jagers. En later kregen ze ook nog te maken met ernstige vergiftiging door pesticiden. Hierdoor stond de zeearend op het randje van uitsterven. Door Europese natuurwetgeving (de Vogelrichtlijn uit 1979) is de zeearend nu overal beschermd. Het netwerk van Natura 2000-gebieden zorgde verder voor bescherming van de broedgebieden. Net zoals een speciaal EU-soortbeschermingsplan voor de zeearend, met intensieve bewaking van nesten en herstel van rivierbossen. Hierdoor is de zeearend sterk toegenomen als broedvogel in Europa.

De Oostvaardersplassen (Natura 2000-gebied) vormde in Nederland een gespreid bedje voor het eerste broedpaar – uit Duitsland afkomstige – zeearenden. Nu broeden er al 40 paar in Nederland, en de toename van de zeearend gaat gelukkig nog altijd door.

De kanoeten die broeden in het immens grote Arctische gebied van Canada, Groenland en Siberië trekken bijna allemaal naar de Waddenzee. Een deel overwintert, een deel trekt door naar West-Afrika. Door ongebreidelde visserij op kokkels – belangrijkste voedsel voor de kanoet – in de Waddenzee holden de aantallen kanoeten achteruit. Uitsterven van de kanoet lag daarmee op de loer, omdat de soort bijna geen uitwijkmogelijkheden heeft.

Het tij kon gekeerd dankzij de bescherming van de Waddenzee door de EU-natuurwetgeving (Natura 2000). Het gebied is daarin aangewezen als belangrijk pleistergebied voor tientallen soorten vogels, waaronder de kanoet. De intensieve visserij op kokkels was daarom onhoudbaar geworden en moest worden gestopt. In de gebieden waar de visserij werd beëindigd namen de hoeveelheden kokkels weer toe en profiteerden de kanoeten er weer van. De kanoet is daarmee gered, al is klimaatverandering voor met name de in Siberië broedende vogels een hele serieuze bedreiging aan het worden.

In ons waterrijke land met van oudsher aanwezige uitgestrekte rietlanden hoort de roerdomp gewoon thuis. Net zoals in andere Europese landen met veel moeras, zoals Polen. Door verslechtering van waterkwaliteit, verdroging en slecht beheer van rietland ging het heel lang slecht met de roerdompen in Europa.

Door het aanwijzen van Natura 2000-gebieden die belangrijk zijn voor de roerdomp en door wettelijke bescherming van de soort werd het fundament gelegd voor een heropleving van de populatie. Een Europees soortbeschermingsplan speciaal voor de roerdomp hielp natuurbeheerders in Europa bovendien om het leefgebied van de roerdomp uit te breiden en op te knappen. Hiervan hebben ook veel andere dieren en planten van rietland geprofiteerd. Vissen konden weer in en uit zwemmen, zeldzame libellen doken op, vogels als baardmannetjes namen toe in deze natuurgebieden. Door de Europese Kaderrichtlijn werd ook de waterkwaliteit in heel veel gebieden blijvend verbeterd.

De zomertortel is onze eigen, Europese trekduif. De enorme afname van de soort is te wijten aan een verslechtering van hun leefgebied. Deze soort heeft een rijke variatie van kruiden nodig. Onkruid in de ogen van de landbouw. Door gebruik van bestrijdingsmiddelen is het aanbod ervan sterk verminderd. Eén van de keerzijden van de intensieve landbouw, die door Europa lang is aangemoedigd. Gelukkig is een andere belangrijke reden voor de achteruitgang gestopt of tijdelijk stil gelegd: de jacht in landen als Frankrijk en Spanje. Dankzij druk vanuit de EU.

De tapuit heeft het in Nederland en West-Europa moeilijk. Door overmatig gebruik van stikstof veranderden zandige heide en duinen in ongeschikt leefgebied, met veel gras en struweel. De tapuit vindt daardoor te weinig voedsel, insecten. De enorme mestdruk door de landbouw is hiervan de oorzaak en speelt heel veel soorten dieren en planten parten. Koolmezen op de Veluwe bijvoorbeeld hebben ook te lijden onder stikstof: de eischaal is te dun door kalkgebrek, insecten als voedselbron nemen enorm af en nestjongen hebben groeiproblemen, hun pootjes kunnen zelfs breken. Ook al sputtert Nederland tegen, dankzij de EU-regels (en gerechtelijke uitspraken) zal ons land toch de stikstofuitstoot moeten terugdringen.

Deze voorbeelden laten zien dat een krachtig EU-natuurbeschermingsbeleid echt het verschil kan maken voor vogels. Dat is in deze tijd ook hard nodig, nu steeds meer natuurbeleid op losse schroeven staat. Dat betekent onder meer dat de Europese Natuurherstelwet niet van tafel moet verdwijnen, maar juist stevig ter hand worden genomen. We moeten werken aan frisse lucht, een gezonde bodem en schoon water. Het zijn naast het landgebruik zelf, de basisvoorwaarden voor natuur. En rijke, gezonde natuur, dat willen we toch allemaal? En dan hebben het nog niet eens gehad over hoe investeringen in de natuur ook een krachtig instrument zijn om de gevolgen van de opwarming van de aarde op te vangen.

Redenen genoeg om je stem te laten horen: stem op 6 juni vóór natuur in Europa.