Onzichtbare vogel nu ook onvindbaar

Is dat erg? Ja, want hoewel de soort bijna niet te zien is (het zien van een kwartelkoning kan zelfs doorgewinterde vogelaars in extase brengen) is het een indicator van een gezond platteland en vitale rivieren (kwartelkoningen huizen graag in rivier- en beekdalen). Net als de grutto, en de patrijs, en de kwartel, veldleeuwerik en ortolaan. Die laatste is al even uit Nederland verdwenen, die trok het hier niet meer. Gaat de kwartelkoning ‘m nu achterna?

Ruim 150 vrijwilligers zochten twee nachten lang, en dat met z’n allen tegelijk om dubbeltellingen te voorkomen, naar kwartelkoningen. Op alle plekken die geschikt zijn of waren. De graanakkers van het Groningse Oldambt bijvoorbeeld, de uiterwaarden van de IJssel of Drentse beekdalen. Hoe zo’n kwartelkoning eruit ziet? Een bruine, wat kipachtige vogel. Zo groot als een waterhoen, of krielkip. En door z’n schuwe leefwijze bijna altijd totaal onzichtbaar: kwartelkoningen verlaten niet graag de dekking van de dichte plantengroei waarin ze leven. Alleen een roepend mannetje is traceerbaar, op een windstille nacht tot op zo’n kilometer afstand.

36 roepende mannetjes is minder dan ooit tevoren in Nederland. Hoeveel kwartelkoningen er precies zijn, en of de mannetjes gepaard zijn, is moeilijk te zeggen. De vrouwtjes houden hun snavel dicht en een mannetje kan één of twee vrouwtjes in zijn omgeving hebben. Rond 2000 leek het er even op dat kwartelkoningen zich herstelden van een langdurige afname. De laatste jaren gaan hun aantallen echter weer sterk achteruit. Elders in West-Europa is de toon niet heel anders. In Schotland konden kwartelkoningen zich herstellen dankzij een uitgebreid beschermingsprogramma.

De grootste vijand van de kwartelkoning is de cyclomaaier. De maaimachine aan een tractor die, in razend tempo, een perceel kan omzetten in een gemillimeterde vlakte. Dieren die de maaimachine zelf weten te ontsnappen, vallen in de overblijvende leegte ten prooi aan opportunistische rovers. En, het is een open deur: brengen geen jongen groot om de kwijnende populatie weer aan te vullen.

Omdat het uitmaaien van nesten en jongen  de grootste bedreiging voor kwartelkoningen is, is het van het grootste belang om de percelen waarin roepende mannetjes zitten, te vinden. Vervolgens treden vrijwilligers in contact met terreinbeheerders en boeren die de percelen gebruiken voor hun bedrijf. Alleen dankzij deze actieve nestbescherming kan uitmaaien voorkomen worden. Een steeds groter deel van de kwartelkoningen zit in natuurgebieden. Ook in natuurgebieden is het erg belangrijk dat vrijwillige vogeltellers kwartelkoningen opmerken, want maaien (doorgaans midden in het broedseizoen) kan onderdeel zijn van het beheer van zo’n gebied. Bovendien: de meeste beheerders en boswachters liggen niet ’s nachts in het gras te luisteren.

Lars Soerink & Kees Koffijberg (Sovon Vogelonderzoek Nederland)