Onderzoek naar verdienmodellen duurzame landbouw

De aantallen boerenlandvogels zijn sinds 1950 met circa 2,75 miljoen broedpaar afgenomen en de stand van de boerenlandvogels halveerde sinds 1990, volgens de Vogelbalans 2022 van Sovon. Om de aftakeling van de biodiversiteit in het boerenland ten goede te keren, is een omslag nodig in de manier waarop we in Nederland de landbouw inrichten.

Het onderzoek van de WUR, in opdracht van Vogelbescherming Nederland, Dierenbescherming en Natuurmonumenten, moet antwoord geven op vragen als welke rol mededingingsregels hebben bij duurzaamheidsafspraken, hoe de overheid deze afspraken kan faciliteren en op welke wijze ketenpartijen het beste hieraan kunnen bijdragen. Half februari worden de eerste inzichten gedeeld in Den Haag. Het definitieve onderzoek is naar verwachting in mei 2023 gereed. 

Om te zorgen dat boeren omschakelen en op een natuurinclusieve manier gaan werken, is er een nieuw verdienmodel nodig. Het kabinet wil dat ketenpartijen zoals de veevoeder- en zuivelbedrijven hier financieel aan bijdragen. En ook de consument moet een eerlijke prijs voor voedsel gaan betalen. Vogelbescherming juicht dit toe.

Minister Adema (LNV) wil een Landbouwakkoord sluiten waarin met betrokken partijen afspraken worden gemaakt over het toekomstperspectief voor de sector en het daarbij behorende verdienmodel voor boeren. De resultaten van het onderzoek van de WUR moeten hier een bijdrage aan leveren. Gekeken zal worden naar wat de beste vorm is om duurzaamheidafspraken te maken tussen boeren en ketenpartijen. Deze afspraken moeten de productie van duurzame agrarische producten bevorderen en het verdienmodel van de boer versterken. Denk bijvoorbeeld aan een extra prijs voor extensieve zuivel of minder pesticidengebruik bij gewassen. 

Vogelbescherming pleit al langer voor een eerlijker prijs voor landbouwproducten zoals zuivel. Boeren die rekening houden met de natuur en vogels en op een duurzame manier werken moeten daarvoor een eerlijke prijs krijgen. De Zuivelwijzer van Vogelbescherming biedt consumenten inzicht in waar welke vogelvriendelijke zuivel verkrijgbaar is. Bij initiatieven zoals Boeren van Amstel en PolderPracht Terschelling zijn we nauw betrokken geweest.

Ook werken we al jaren samen met een groep voorlopers van Boerenlandvogelboeren. Dat zijn boeren die zich inzetten voor en rekening houden met de weidevogels op hun land.

Boeren kunnen de transitie naar duurzame landbouw alleen bekostigen als zij een goede beloning krijgen voor hun duurzame producten. Op dit moment is er te weinig marktvraag of te weinig beschikbaar budget. Dit budget verhogen kan met publieke middelen of met private middelen. De eerste is gebonden aan beperkingen vanuit staatssteunregels en de tweede vanuit het mededingingsrecht.

De Autoriteit Consument & Markt beschrijft in haar recente leidraad dat er voor duurzaamheidsafspraken in de landbouw al diverse mogelijkheden zijn. Een recente wijziging in de Europese mededingingswetgeving (GMO-verordening art. 210 bis) biedt zelfs nog meer ruimte om duurzaamheidsafspraken te maken en boeren eerlijk te belonen voor het produceren van duurzame en diervriendelijke producten. Daarmee liggen er nieuwe kansen voor het kabinet om met ketenpartijen hier vorm aan te geven. Daarom is het van belang om nu scherp te krijgen welke kansen er zijn voor duurzaamheidsafspraken in de landbouw.

Het onderzoek richt zich specifiek op de verschillende mogelijkheden voor duurzaamheidsafspraken binnen de keten. We willen weten of de overheid zulke (private) afspraken kan faciliteren, welke belemmeringen er zijn en of die kunnen worden weggenomen. Ook willen we weten hoe dit samenhangt met de algemene inzet van de overheid om de landbouwtransitie mogelijk te maken. Het is nodig om snel meer zicht te krijgen op kansen en beperkingen die mededingingsregels bieden om te komen tot die duurzaamheidsafspraken in de landbouw. 

De uitkomsten kunnen als input gebruikt worden bij de totstandkoming van het Landbouwakkoord. Daarnaast zijn de resultaten ook nuttig bij de verdere uitwerking van de bijdrage van ketenpartijen en consumenten aan het versterken van het verdienmodel van de duurzame boer.