Natuur krijgt grotere rol in ruimtelijke ordening

Overstromingen, overtollig water door overmatige regenval, ongewenste verzilting; allemaal excessen die kunnen ontstaan wanneer het water- en bodembeheer níet op orde is. Het is hoog tijd om deze fenomenen niet door te schuiven naar de toekomst en af te wentelen op toekomstige generaties. In het coalitieakkoord van dit kabinet is dan ook opgenomen dat de regering van water en bodem ‘sturende principes’ wil maken in de ruimtelijke ordening. Jargon natuurlijk, dat enige uitleg verdient.

Jeffrey Brand, beleidsmedewerker Natuurlijke klimaatbuffers bij Vogelbescherming legt het uit: “In de waterwereld wordt vaak gesproken van ‘peil volgt functie’. Nu wordt dat omgedraaid. Dat betekent dat niet eerst wordt bepaald hoe een gebied gaat worden ingericht, maar dat gekeken wordt waarvoor het gebied het meest geschikt is.”

Bij de adviezen die nu aan de Kamer zijn gestuurd, wordt bij inrichting van het landschap voortaan eerst bepaald welk waterpeil het best past. Daarna wordt gekeken waar het gebied zich vervolgens voor leent. Water en bodem worden dus sturend. Natuur wordt zo dus al vroeg betrokken in het proces van de Nederlandse ruimtelijke ordening. En dat kan betekenen dat een locatie tóch niet geschikt blijkt om huizen te bouwen, maar een ander doel krijgt dat beter past bij het gebied.

Een actueel voorbeeld is de uitstoot van CO2. Dat speelt bijvoorbeeld een rol bij veengebieden. ‘Droog’ veen stoot veel CO2 uit, waardoor de aarde opwarmt. Het is dus belangrijk om het waterpeil in veengebieden hoog te houden; zo’n 40 tot 20 cm onder het maaiveld. Ter vergelijking: dat is op sommige plekken nu 90 cm, waardoor zulke gebieden bijdragen aan de klimaatcrisis. Als daarna wordt gekeken hoe het gebied kan worden ingericht met dat hoge waterpeil – waarbij functie dus peil volgt –, ontstaan er geweldige kansen voor de natuur.

Veengebieden zijn tenslotte ook voor bijzondere vogelsoorten van groot belang. Denk aan paapjes of watersnippen. Ook kraanvogels, die in het Fochtelöerveen broeden, profiteren van veenvernatting.

Jeffrey Brand: “Nederland moet van een vergiet weer een spons worden. Dit bereiken we alleen met een vitale bodem, die als een spons het water opneemt, maar ook door het realiseren van voldoende buffer- en afvoercapaciteit. Daarbij streven we naar een veerkrachtig ecosysteem, dat beter opgewassen is tegen de extra verstoringen door klimaatverandering.”

In het licht van de klimaatverandering wordt steeds duidelijker dat bodem- en waterbeheer van levensbelang is voor de toekomst. Drinkwater moet op natuurlijke wijze worden opgeslagen, het grondwaterpeil moet op orde zijn en rivieren moeten veilig buiten de oevers kunnen treden. Moerassen en natuurlijke ‘sponzen’ helpen ons tegen droogte en zijn leefgebied voor vele rietvogels.  

Een van de adviezen van het ministerie van IenW namens het kabinet is om niet meer te bouwen op de meest laaggelegen polders en op de uiterwaarden geen nieuw bebouwing toe te laten. Zo ontstaan er grotere gebieden met ‘zachtere’ land-water overgangen. Dat is zowel veiliger als interessanter voor natuurontwikkeling.

En hier kunnen vogels dus ook van profiteren. Uiterwaarden bieden niet alleen bescherming tegen hoogwater van de rivieren, ze kunnen ook een mooi foerageergebied vormen voor bijvoorbeeld de machtige zeearend.

Behalve kansen voor natuur staan er in de brief van het kabinet ook plannen die niet goed kunnen uitpakken voor de natuur. Het IJsselmeergebied wordt vooral neergezet als zoetwatervoorziening en dat is logisch, want voldoende zoet water is voor ons allemaal van levensbelang! Er is wel een keerzijde, meent Jeffrey Brand: “Het IJsselmeer wordt te vaak alleen als een regenton gezien. Daarmee doen we het grootste zoetwatermeer van West-Europa tekort. Het waterpeil in het meer wordt kunstmatig in stand gehouden en dat is tegenstrijdig met de natuurlijke omstandigheden.”

Een bedreiging voor het IJsselmeerwater als zoetwatervoorziening is een stijging van het zoutgehalte. Deze ‘verzilting’ ontstaat onder andere door opkomend brak grondwater en door indringend zeewater. Een van de maatregelen die het ministerie wil nemen om het zoete water zoet te houden, is zorgen dat er minder zout water kan binnendringen, door de schutsluizen en de spuisluizen in de Afsluitdijk minder vaak te openen.

En daar kunnen wel nadelen aan kleven voor onder meer visetende vogels. Want wanneer er minder doorstroming is ván en naar het IJsselmeer, is er ook minder vismigratie en dus ook minder geschikte vis voor viseters als sterns of aalscholvers.

Er zijn dus nog wel wat slagen te maken. Maar het is goed nieuws dat de politiek serieus werk maakt van dit onderwerp. Komende jaar gaat het Rijk er met andere overheden zoals provincies in gesprek. Maar niet voor niets spreekt Jeffrey Brand spreekt van een ‘gamechanger’: Water en Bodem Sturend is een belangrijk uitgangspunt voor de inrichting van Nederland, waar mens en natuur én dus ook vogels kunnen profiteren.