Het uilenmysterie ontrafeld

De uil symboliseert wijsheid, want hij ziet en hoort wat niemand weet. Maar uilen staan ook symbool voor onheil: deze perfecte, spookachtige wezens die met hun ‘Boze blik’ verschijnen en verdwijnen in het holst van de nacht, geassocieerd met de naderende dood en zwarte magie…

Tot zover sprookjes en legenden. Inmiddels weten we beter. Uilen hebben hooggespecialiseerde zintuigen. Die starre blik, dat rond jakkeren in het donker, allemaal verklaard. Hmm. Dat lijkt minder romantisch, maar ook met uitleg, houden die uilenkunsten een magische aantrekkingskracht.

Uilen hebben ogen die zo groot zijn, dat ze een beetje klem zitten en dan zijn ze ook nog met kraakbeenplaatjes gehecht aan de schedel. Al met al kunnen ze hun ogen nauwelijks bewegen. Dat helpt ze overigens goed bij het jagen, want die star naar voren gerichte ogen zorgen ervoor dat uilen de afstand tot een prooi precies kunnen inschatten. En door de grootte van de ogen blijft ook tijdens de schemering geen muis ongezien.

Uilen die ’s nachts actief zijn, kunnen 3 tot 10 x beter zien dan mensen, maar als het écht donker is, ziet ook een uil niks. Toch vliegen ze dan snel en zeker, omdat ze allerlei hindernissen en landschapselementen uit hun hoofd kennen. Een kerkuil heeft bijvoorbeeld een soort onzichtbare kaart van zijn veilige, donkere nesttoren in zijn geheugen.

Dat uilen overdag niet kunnen zien, is overigens een fabeltje. Ze kunnen net als wij beter zien als er meer licht is, maar ze moeten hun ogen wel tegen fel licht beschermen door de pupillen te vernauwen en de oogleden dicht te knijpen (ook net als wij). Die naar voren stekende wenkbrauwen van de steenuil, waardoor ie soms een beetje bozig lijkt te kijken, zijn ook daarvoor: bescherming tegen het zonlicht.

Je ogen nauwelijks kunnen bewegen, heeft natuurlijk ook nadelen. Als een uil wil zien wat er om hem heen gebeurt, moet hij zijn hele kop draaien. En dat kan een uil toch goed! De halswervels van de meeste uilensoorten staan toe dat de kop naar achter draait en door over de rug: een draaiing van meer dan 270 graden! (Voor het vergelijk: helemaal rond is 360 graden.)

Uilen kunnen belachelijk goed zien én horen. Ze kunnen zelfs met alleen hun oren jagen, in het pikkedonker. Ze gebruiken daarvoor de verschillen in tijd én intensiteit waarmee het geluid van een prooidier met het linker- en rechteroor wordt opgevangen (!). Zo kunnen ze de richting van het geluid nauwkeurig bepalen. Dat gaat alleen als de oren ver genoeg uit elkaar liggen. Bij kleine uilen ligt daarom de gehooropening aan de ene kant van de kop hoger dan aan de andere kant, dan is de afstand net groot genoeg.

Uilskuikens moeten veel oefenen om die verschillen tussen het linker- en rechteroor te leren. Ze zitten daarom vaak hun kopje te bewegen en te draaien. Dan vergelijken ze het geluid in al die verschillende houdingen. Frappant bij dieren die zo goed horen, is dat ze zich vaak helemaal niet storen aan harde geluiden: menig kerkuilskuiken komt groot naast kermende kerkklokken.

Hooggespecialiseerde zintuigen dus. Geen hekserij, geen boodschapper van gene zijde, geen andere wijsheid dan die van het leven. Maar doet het er iets aan af? De allereerste keer dat u een uil zag, weet u het nog? Dat moment, het blijft je de rest van je leven bij. Dat is pas magie.