Gunstig weer voor vogeltrek: kijk omhoog!

Afgelopen weekend even van het mooie weer genoten door ergens op de rug in het gras te liggen? Dat leverde, behalve een stralend blauwe lucht met mooie witte wolk-accenten, een mooie kijk op de vogeltrek op. Buizerds en ook de veel zeldzamere rode wouw waren flink op reis en goed zichtbaar voor wie omhoog keek. De volksverhuizing van grote aantallen roofvogels én zangvogels is deze dagen zeer mooi te zien.

Vogels trekken sowieso naar hun winterkwartieren in het zuiden, gunstig weer of niet. Daarvoor heeft elke soort eigen strategieën. Vogels hebben daarbij een soort aangeboren gevoel voor het weer (dat is immers zó belangrijk voor hun overleven). Een tijdelijke depressie met regen en tegenwind wordt door de meeste soorten gewoon uitgezeten. Even wachten op verbetering is een strategie die loont. Maar garanties op verbetering zijn er natuurlijk niet. 'Het is zo slecht niet, of het kan nog slechter' is immers óók een scenario.

Zodra de weersomstandigheden goed zijn, nemen de meeste vogels dan ook het zekere voor het onzekere. De trek voert de meeste vogels, vroeg of laat, langs een van de strategisch gelegen trektelposten, waar vrijwilligers noteren welke soorten voorbij vliegen en hoeveel het er zijn.

Een heel bekende, en voor Nederland interessante trektelpost, is gelegen op de zuidpunt van Zweden. Net ten Zuiden van Malmö ligt Falsterbø, bij velen vooral bekend vanwege de riant aangelegde golfbaan. Bij vogelliefhebbers meer bekend vanwege de enorme aantallen trekvogels die hier Scandinavië achter zich laten. De waarnemers bij Falsterbø houden nauwgezet bij wat zij zien, en vormen daarmee een betrouwbare voorspeller van wat we op zeer korte termijn in Nederland mogen verwachten. 

De trekvogels die nu in Nederland erg opvallen zijn vinken en mezen. Maar we weten van de Zweden dat er andere soorten aan zitten te komen. Afgelopen weken werden daar bijvoorbeeld enorme aantallen sijsjes (een familielid van de vink) gezien. En gehoord, want het herkennen van zangvogels-op-trek leunt heel zwaar op het herkennen van de geluidjes die vogelsoorten onder het vliegen met elkaar uitwisselen (contactroepjes, heten die in jargon). De verwachting van SOVON Vogelonderzoek is dan ook dat die sijzen hier de komende tijd massaal zullen opduiken. Houd de vogels in je tuin daarom goed in de gaten!

De volksverhuizing aan vogels brengt natuurlijk vooral de meer algemene soorten, maar ook meer zeldzame soorten komen mee. Het loont dan ook om groepjes trekvogels met wat extra aandacht te bekijken. Want tussen de fitissen kan zomaar een bladkoning uit Siberië opduiken. En overdag zweeft zomaar een visarend van de Finse meren over je hoofd. Voor vogelliefhebbers is de trektijd dan ook een tijd van ultiem schatzoeken: je weet nooit wat je allemaal tegenkomt, behalve dát je iets zal tegenkomen. 

De meest ideale plekken om de vogeltrek in z'n volle omvang te zien en horen, zijn daar waar vogels 'gestuwd' worden door het landschap. Langs de kust, bijvoorbeeld. Of in het binnenland langs de IJssel, die tamelijk Noord-Zuid door het landschap loopt. Of langs de Veluwe of een van de andere stuwwallen. Het tellen van trekvogels is een monnikenwerk dat alleen al in Nederland door duizenden vrijwilligers wordt gedaan. Zij houden hun waarnemingen nauwgezet bij op www.trektellen.org, dat daardoor een schat aan informatie biedt. Ook vind je er een kaart met alle trektelposten vanwaar de vogeltrek gevolgd wordt. Het kan heel erg leuk zijn om daar een keer te gaan kijken.

Het beste moment om te gaan kijken is met mooi weer (nu dus!), en de grootste aantallen vogels komen rond zonsopkomst en de eerste uren daarna voorbij. Tijdens de dag nemen de aantallen vogels af, maar andere soorten komen dan juist pas in de lucht, zoals al even genoemd, de zwevende roofvogels bijvoorbeeld.

Reizen is voor de meeste mensen iets wat zij het liefst overdag doen (files op de Route du Soleil lijken daar een goede indicator voor). Voor vogels is dat minder vanzelfsprekend. Roofvogels en vogels met grote, brede vleugels zoals ooievaars, trekken overdag omdat zij door hun bouw afhankelijk zijn van opstijgende warme lucht (thermiek) om te stijgen en lange glijvluchten te maken naar een volgende bel warme, opstijgende lucht.

Andere vogels, zoals veel zangvogels en steltlopers, trekken juist vaak ’s nachts. Waarschijnlijk om roofdieren te ontlopen. Hoe ze dat klaarspelen heeft mensen eeuwenlang gefascineerd. Uit onderzoek met proefopstellingen blijkt dat vogels een richting-gevoelig orgaantje hebben in hun hersenen, dat qua functionaliteit sterk lijkt op een kompas. Maar dat is niet alles, want vogels kunnen zelfs aan de sterrenhemel bepalen welke richting zij op moeten vliegen.

Zelfs als je weet dat dit zo is, blijft dat iets fascinerends. Wie het geluk heeft in een redelijk stille omgeving te wonen zou ’s nachts de ramen eens flink open moeten zetten: de roepjes van overtrekkende trekvogels zijn nu goed te horen en maken je bewust van wat er in de lucht allemaal plaatsvindt, terwijl de mensen liggen te slapen.