De zingende vogelkooien van Java

Horen en zien vergaan je bij het binnenstappen van de grote hal. Overal om ons heen staan vogelkooien hoog opgestapeld. Een wirwar van gangetjes met marktkramen, waar handelaren hun levende have aan de man trachten te brengen. De geluiden zijn oorverdovend. Hanen kraaien, papegaaien krijsen en duizenden zangvogels kwetteren. De stank kruipt in je neus en je kleren. Welkom op de Pasar Burung Pramuka, de grootste vogelmarkt van Indonesië in hartje Jakarta.

Dagelijks worden hier twintig tot vijfentwintigduizend vogels te koop aangeboden. Naast een bescheiden aantal gekweekte vogels als hanen en sierduiven bestaat 95% uit wildvang. Vogels die op het platteland of in de bossen van Java ‘vers’ gevangen zijn. We zien gazen kratten volgepropt met rijstvogels. De musgrote grijze vogel met witte wangen, zwarte pet en forse roze snavel behoort tot een van de favoriete kooivogels. Verder zie je opgesloten witte kaketoes, Molukkenlori’s en edelpapegaaien.

Maar het overgrote deel van de vogels die te koop staan, bestaat uit zangvogels. Tot de verbeelding sprekende veelkleurige soorten als de kortstaartkitta, zwartvleugelspreeuw, Javaanse lijstergaai en geelkruinbuulbuul; tegenwoordig allemaal ernstig bedreigd.

Alleen al op Java tellen we tachtig tot honderd van dergelijke vogelmarkten. Het houden van vogels zit Javanen in de genen. Ze zijn dol op hun vogels en sinds jaar en dag houden ze vogels in een kooitje. Vogels bij je thuis brengen geluk en zorgen voor harmonie, dat is het diepgewortelde idee. In de dorpen op het platteland vind je ze huis aan huis. Ook in steden hangen op de balkons van torenhoge appartementsgebouwen vogelkooitjes met daarin een zangvogel. Stadsbewoners houden de vogels vooral voor hun zang. Om de natuur wat dichter bij huis te halen. Vogelliefhebbers houden ook wedstrijden; wiens vogel zingt het mooist? Topzangers verdienen grof geld voor hun baas.

Op de Pramuka vogelmarkt is er daarom ook een groot aanbod van zangvogels, zoals eksterspreeuw, shamalijster, damalijster en Oosterse struikleeuwerik.

Het houden van vogels in Indonesië is historisch gegroeid, maar de omvang ervan is de laatste jaren onrustbarend toegenomen. Om ze zelf te houden én voor de export. Zowel legaal als illegaal, want veel soorten zijn wettelijk beschermd. De vogelhandel neemt niet toe omdat er meer vogels zijn, maar omdat er steeds meer geld mee wordt verdiend.

Nog steeds is Indonesië een van de vogelrijkste landen. Toch zijn er streken waar nog nauwelijks een vogel voorkomt. Daar is het stil en leeg. Dat komt onder meer door houtkap, steeds intensiever landgebruik én door illegale vogelvangst. De rijstvogel is een schrijnend voorbeeld. Halverwege vorige eeuw was dit hier een van de meest algemene vogels. Inmiddels is de rijstvogel ernstig bedreigd.

De succesvolle vogelbeschermers van Burung Indonesië werken hard om hier verandering in te brengen. Dat doen ze op verschillende manieren. Overleg met dorpsbewoners is daarbij essentieel. Samen met hen maakt Burung afspraken over bomenkap, jacht en het vangen van vogels. Zo blijft leefgebied voor vogels behouden. Een ander spoor is het beïnvloeden van wetgeving en handhaving. Niet eenvoudig want vogelvangst is een gevoelig onderwerp.

Verder werkt Burung aan het ombuigen van bestaande tradities. Het moet normaal worden, dat je geen vogels uit het wild in een kooitje stopt. Omdat deze gewoonte zo diep verankerd is, vraagt dat om gekweekte vogels als een alternatief. Sommige soorten zijn heel eenvoudig te kweken. Tot slot wil Burung vooral het besef vergroten van de waarde van natuur, zodat de vogels in vrijheid hun hoogste lied door het bos kunnen laten schallen.