Boek over vogelboeken

Onze gevederde vrienden in boeken bestaat uit twee delen: enerzijds een bibliografie van alle gepubliceerde vogelboeken uit de genoemde periode, anderzijds een lopend verhaal waarin Romeijn ingaat op enkele trends en ontwikkelingen die ze heeft waargenomen in twee eeuwen vogelboeken.

Om het onderzoek naar de Nederlandse vogelboekenproductie behapbaar te houden, heeft de onderzoekster haar studie goed afgebakend. Ze heeft Nederlandse vogelboeken opgenomen die in Nederland zijn gepubliceerd, in het Nederlands zijn geschreven over wilde vogels en die bestemd waren voor een breed publiek.

In de periode voordat ze haar studie liet beginnen, stonden vogels nooit exclusief in de hoofdrol en, langer geleden, zoals bij Jacob van Maerlant, waren de beschrijvingen ook doorspekt met veel fantasievogels. Na 2000 gaat het nóg meer crescendo met het vogelboek en is er eigenlijk een aparte studie nodig om de hedendaagse vloed aan vogelboeken nog bij te benen.

Onze gevederde vrienden in boeken vraagt in het eerste hoofdstuk aandacht voor een monument van een boek: de vijf delen die Cornelis Nozeman met uitgevers Christiaan en Jan Christiaan Sepp het licht deed zien onder de titel Nederlandsche vogelen; volgens hunne huishouding, aert, en eigenschappen beschreeven; alle naer ’t leeven geheel nieuw en naeuwkeurig getekend, in ’t koper gebragt, en natuurlyk gekoleurd.

Nozemans Nederlandsche vogelen is het eerste overzicht in woord en beeld van vogels die in Nederland voorkomen (1770-1829), waar mogelijk op ware grootte afgebeeld. De prachtige met de hand ingekleurde gravures maken deze uitgave tot op de dag van vandaag de moeite van het bekijken waard. Bijna logisch dat uitgeverij Lannoo er een heruitgave van liet maken in één band. Een mooi eerbetoon aan zo’n beetje het duurste boek ooit uit de geschiedenis van de Nederlandse boekdrukkunst.

Romeijn viel op dat de makers van Nederlandsche vogelen niet zelden ook het nut van bepaalde vogels beschrijven: dus of ze lekker zijn (zoals meerkoeten), en of je de veren kunt gebruiken als versierselen (zoals van de kwak). Zo geeft de studie naar de boekproductie in een bepaalde periode ook inzicht in hoe de mensen dachten in die tijd. Daar betrekt Romeijn ook de latere opkomst van Vogelbescherming bij (1899). Onze vereniging werd opgericht om de mode te bestrijden van opgezette vogels op dameshoedjes – een ‘gruwelmode’ werd het genoemd. 

Verder geeft Romeijn ook aandacht aan de opkomst van de vogelfotografie. Naast de algehele toename van de boekproductie en veranderende inzichten over hoe je naar natuur kan kijken, was de opkomst van de fotografie óók een motor achter de toename van vogelboeken.

Ook tegenwoordig gaan enkele vogelfotografen nog steeds te ver om hun model vast te leggen, maar in de begindagen was dat vrij standaard. Vogels moesten wel stil zitten met die lange sluitertijden, met veel nestfotografie tot gevolg. Een vroege vogelfotograaf liet gerust een boom omzagen om het nest van een buizerd dat zich daarin bevond, goed te kunnen vastleggen.

Naast deze ontwikkelingen krijgen ook enkele auteurs nog wat aparte aandacht, waaronder Jac. P. Thijsse, een van de grootste voorvechters van de natuur in Nederland. Een man die samen met Eli Heimans velen in heden en verleden heeft geïnspireerd. Hij was als natuurbeschermer ook betrokken bij de eerste jaren van zowel Vogelbescherming als Natuurmonumenten. Logisch dus om Thijsse extra aandacht te geven.

Voor alle bibliotheken van Nederland is het goed om Onze gevederde vrienden in boeken in de kast te hebben staan. Wie in (boek)geschiedenis is geïnteresseerd, krijgt met deze beknopte uitgave in vogelvlucht een overzicht van twee eeuwen vogelboeken voor een breder publiek.