Snoeien in het broedseizoen, mag dat?

Alle inheemse vogels, hun nesten en eieren zijn beschermd op grond van de Omgevingswet. Het is verboden om vogels te vangen, doden of verstoren, maar ook om hun nesten en eieren te beschadigen. Dit geldt voor de vogels in de stad net zo goed als voor vogels op het platteland en in natuurgebieden. Nesten van inheemse vogelsoorten zijn gedurende de broedperiode beschermd. Buiten het broedseizoen geldt de bescherming alleen voor vogels met jaarrond beschermde nesten.

De meeste vogels maken elk jaar een nieuw nest, maar er zijn vogels die hun nest jaarrond gebruiken als rustplaats (steenuil), afhankelijk van bebouwing en honkvast zijn (gierzwaluw, huismus) of vaak elk jaar naar hetzelfde nest terugkeren (veel roofvogels). Die nesten zijn jaarrond beschermd. Ook nesten van koloniebroeders als roeken zijn jaarrond beschermd.

Voor het broedseizoen staat geen vaste periode. Veel vogelsoorten broeden in de periode maart tot en met juli. Er zijn echter ook vogels die veel vroeger beginnen, zoals de blauwe reiger en de bosuil die in februari al broeden. En er zijn veel soorten die meerdere broedsels hebben en doorgaan tot in augustus, zoals de meerkoet of de wilde eend. Nesten en eieren zijn gedurende de hele broedperiode van de betreffende soort beschermd, vanaf het eerste takje tot het uitvliegen van het laatste jong.

Het kappen of snoeien van bomen of struiken tijdens het broedseizoen zal in strijd zijn met de wet als daarin een vogel aan het broeden is of er een jaarrond beschermd nest in zit en deze worden vernield of verstoord. Dat men de broedende vogels of het jaarrond beschermd nest niet met kwade opzet benadeelt is niet van belang.

Overtreding van de verboden kan worden voorkomen door het nemen van voorzorgsmaatregelen. De meest voor de hand liggende maatregel is de werkzaamheden uit te stellen tot na het broedseizoen, als het geen jaarrond beschermd nest betreft. Een andere optie is om voorafgaand aan de werkzaamheden een inventarisatie te doen om vast te stellen of er broedende vogels of jaarrond beschermde nesten aanwezig zijn en waar dat het geval is de locatie duidelijk te markeren en er voor te zorgen dat daar geen werkzaamheden plaatsvinden. Dat is echter geen eenvoudige opgave, omdat nesten zoeken zeer lastig is. Zelfs een geoefende nestzoeker zal lang niet alle nesten vinden. Dat betekent dat overtredingen doorgaans niet geheel zullen kunnen worden voorkomen door voorafgaande inventarisatie. En het enkel vrijwaren van de betreffende boom of struik is ook niet altijd voldoende, omdat verstoring in de omgeving ertoe kan leiden dat de vogel het nest alsnog verlaat.

Snoeiwerkzaamheden kunnen worden uitgevoerd in overeenstemming met een goedgekeurde gedragscode. De Omgevingswet kent namelijk, net als de voormalige Wet natuurbescherming, een vrijstelling voor handelingen die plaatsvinden overeenkomstig gedragscodes die door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zijn goedgekeurd. Gedragscodes zijn een instrument om zorgvuldig handelen te stimuleren. Daarmee kan schade aan vogels en andere beschermde dieren en planten worden voorkomen of tot een minimum worden beperkt, zodat er geen of slechts incidenteel sprake is van een overtreding van de verboden.

Verschillende gemeenten werken volgens een goedgekeurde gedragscode, waarin rekening wordt gehouden met het broedseizoen. De indicatieve natuurkalender voor vogels die het ministerie heeft opgesteld wordt daarbij vaak als richtsnoer gebruikt. Snoeien en kappen wordt in de broedperiode ofwel helemaal niet toegestaan of alleen onder strikte voorwaarden. Er is een specifieke gedragscode soortbescherming gemeenten 2023 die gehanteerd wordt door veel instanties en bedrijven die actief zijn in het groenbeheer in de stad. Die gedragscode sluit werkzaamheden in de broedperiode niet uit (tenzij de opdrachtgever dat vereist), maar gaat uit van de inventarisatiebenadering waarbij bewoonde nesten worden opgespoord en gevrijwaard. Dat is als gezegd echter geen garantie dat alle broedgevallen worden ontzien.

Het werken overeenkomstig een gedragscode is optioneel. Als men echter in het broedseizoen werkt zonder gedragscode en er mogelijk een overtreding van de verboden die gelden voor inheemse vogels onder de Omgevingswet kan plaatsvinden, dan dient een omgevingsvergunning te worden aangevraagd bij de provincie. Die omgevingsvergunning kan alleen worden verleend als voldaan is aan drie strikte voorwaarden:

1. er mag geen andere bevredigende oplossing zijn;
2. er moet een publiek belang in het geding zijn, en
3. de maatregelen mogen niet leiden tot een verslechtering van de staat van instandhouding van de betreffende soorten.

Een omgevingsvergunning voor snoeien en kappen in het broedseizoen zal normaal gesproken slechts in uitzonderlijke situaties worden verleend, bijvoorbeeld als een boom dreigt om te vallen en een gevaar vormt voor de volksgezondheid en openbare veiligheid.

Het kappen en snoeien in het broedseizoen is niet per definitie in strijd met de wet, maar het is geen eenvoudige opgave om dat te doen zonder een overtreding te begaan. De beste oplossing is om de werkzaamheden uit te voeren buiten het broedseizoen. Het werken volgens een goedgekeurde gedragscode is een acceptabele middenweg, mits die zorgvuldig wordt uitgevoerd.

Meer informatie

• Gedragscodes, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

Harm Dotinga, senior jurist Vogelbescherming Nederland