5x vogels van het jaar 2020

We starten in de bakermat van het fenomeen ‘Vogel van het jaar’: Nieuw-Zeeland. Daar is de verkiezing een landelijk spektakel. Forest and Bird begon met de hele onderneming in 2005 en inmiddels is het uitgegroeid tot wereldnieuws. Acteurs en politici bemoeien zich ermee en er wordt op grote schaal gefraudeerd, zelfs door ‘de Russen’. Althans, die geruchten doen de ronde.

Een uitzonderlijk geval is de kakapo, Nieuw-Zeelands vogel van 2020. Het is de enige níet-vliegende papegaai ter wereld. Tevens de zwaarste (tot 64 cm lang en 4 kg zwaar) en vooral ’s nachts actief. Dat heeft ertoe geleid, dat hij ruikend zijn voedsel zoekt met een goed ontwikkeld reukorgaan in de snavel.

De kakapo kan niet vliegen, maar is wél een uitstekende klimmer die komt tot de kruinen van de hoogste bomen en dan ‘parachute springt’ met zijn kleine vleugels gespreid. Het is een grote, ronde, lieve verschijning, met een uitgesproken muffe, zoete geur, waardoor roofdieren meteen weten waar-ie is…

Vrouwtje wil alleen paren als er rimufruit is…

Die lichaamsgeur lijkt onhandig, maar de kakapo kan er niks aan doen. Hij was ooit uitstekend aangepast aan het leven op een eiland zonder landroofdieren en met veel voedsel. Hij kon zijn enige vijanden – roofvogels – ontlopen door zich overdag op de bosbodem te verstoppen. (Ze zijn groen en worden ook wel mos-kip genoemd.) Maar de mens bracht ratten, fretten, hermelijnen en katten en dat ging mis.

Rond de 200 kakapo’s leven nu nog op een paar kleine eilanden en worden intensief beschermd in de hoop dat het er meer worden. Wat niet meevalt, want de vrouwtjes willen maar om de twee tot vier jaar paren als de inheemse rimubomen fruit dragen…

Stephen Fry had ooit een weinig subtiele ontmoeting met deze vogel.

Door naar Alaska met de kuifalk. Niet zomaar een alk, maar één met drie speciale eigenschappen die waarschijnlijk allemaal wat te maken hebben met hun paringsritueel. Ten eerste: ze ruiken sterk naar mandarijn. Zo sterk dat onderzoekers de kolonies op meer dan honderd meter afstand ruiken. Ten tweede: de wild aantrekkelijke kuif, waarbij geldt hoe langer hoe beter.

En ten derde misschien wel het gekste speciale kenmerk van deze alk: een fluorescerend deel van de snavel. Per ongeluk ontdekt door onderzoekers die tijdens een zware storm opgesloten waren in hun kamp. Uit pure verveling schenen ze rond met een duikzaklamp met blauw licht om te zien wat er gebeurde. De snavels van de kuifalken lichtten op!

Scrummende vogels

Wanneer twee kuifalken elkaar het hof maken, doen ze dat omringd en aangespoord door een hele menigte andere vogels die ook wel een ‘scrum’ wordt genoemd. De scrummende vogels verdringen elkaar om tegen de nek te wrijven van de parende vogel van het andere geslacht.

Als vogel van het jaar herinnert de kuifalk de Alaskanen eraan om te vechten voor hun kostbare kustlijnen, voor dier en mens. Want Alaska heeft meer kustlijn dan de rest van de VS samen. De klimaateffecten (erosie door stormvloed als gevolg van verdwijnend zee-ijs) worden gevoeld door iedereen die er woont.

De zuidelijke hoornraaf is een meter hoog en daarmee de grootste van alle neushoornvogelsoorten. In Zuid-Afrika heeft hij de eer vogel van het jaar te zijn. Ze zijn diepzwart met een rode keelzak. Ze drinken nooit en halen hun vocht uit hun prooien, van kleine geleedpotigen, zoals kevers, tot schorpioenen of kameleons.

Vechten tegen leeuwen

Deze hoornraven zijn typisch in die zin dat ze leven in groepen van drie tot vijf (of meer) vogels, waarbij er maar één paartje broedt. De rest helpt bij het verdedigen van het territorium, zelfs tegen formidabele tegenstanders zoals leeuwen! Vaak komt er maar één jong groot en dat maar eens in de drie tot tien jaar! En ze beginnen ook pas met broeden als ze acht jaar zijn, maar gelukkig worden ze oud: in gevangenschap ooit 66 jaar.

Oeps, raam verbrijzeld

Het leefgebied van de zuidelijke hoornraaf moet plaatsmaken voor mensen, landbouw, commerciële ontbossing en zo door, maar daarbij hebben ze een zeer specifiek probleem. Net als onze roodborstjes tikken ze tegen het raam als ze hun eigen spiegelbeeld zien. Hun snavels zijn echter zo groot en sterk, dat ze dan de hele ruit verbrijzelen. Op een school zijn zo in één ochtend ooit 150 ramen vernietigd. Dat zet kwaad bloed. Gelukkig is er het Mabula Ground Hornbill Project om ze te helpen.

Ook in Europa zijn er landen fanatiek bezig met vogels van het jaar. Zo is in Letland de vogel van het jaar 2020 de ijsvogel. Als helblauwe naar vissen duikende schoonheid is de ijsvogel ons allemaal wel bekend. In Letland roepen ze het publiek op het gehele jaar waarnemingen van ijsvogels te melden en koppelen publiciteit zo aan onderzoek voor betere bescherming.

Zwitserland koos de grauwe klauwier, en ook die kennen we in Nederland. Het mannetje grauwe klauwier is net Zorro met zijn zwarte oogmasker. De naam 'klauwier' slaat op de luguber ogende gewoonte van de vogels om prooidieren op te hangen aan doornen van stekelige struiken om die later op te eten. Ze hebben gevarieerd, halfopen landschap nodig, met heggen en stekelstuiken, maar ook schraal grasland met veel grote insecten en kleine zoogdieren. In Zwitserland zijn ze daarom ‘ambassadeur van ecologische infrastructuur’.